14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014

ΑΜΦΙΠΟΛΗ:

Από τους αρχαιολόγους

στους ανθρωπολόγους

Της ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΣΑΝΟΥΔΟΥ

Μετά την ολοκλήρωση των πολύμηνων ανασκαφικών ερευνών στον Τύμβο Καστά, η διαδικασία εξιχνίασης του «μυστηρίου» της Αμφίπολης μεταφέρεται στα εργαστήρια, όπου οι ανθρωπολόγοι θα μελετήσουν το οργανικό υλικό και οι γεωλόγοι τα δείγματα ιζημάτων από το εσωτερικό και το εξωτερικό του τύμβου, ενώ οι αρχαιολόγοι θα ασχοληθούν με τα γλυπτά, το διάκοσμο, τα αρχιτεκτονικά μέλη και τα άλλα διάσπαρτα ευρήματα, όπως τα μεταλλικά καρφιά και τα γυάλινα διακοσμητικά στοιχεία του φέρετρου.

Τουλάχιστον δύο με τρεις μήνες θα χρειαστούν οι γενετιστές για την ανάλυση του DNA του σκελετού, που εντοπίστηκε στον κιβωτιόσχημο τάφο. Στο μεταξύ, γεωσκοπικές διασκοπίσεις σε αναζήτηση άλλων ταφών, που εκτιμάται ότι υπάρχουν στην περιοχή, θα πραγματοποιηθούν από το εργαστήριο Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ. Για την απεικόνιση του υπεδάφους θα χρησιμοποιηθεί η μέθοδος της ηλεκτρονικής τομογραφίας, που έχει δοκιμαστεί με επιτυχία σε τύμβους του Κιλκίς, της Βεργίνας και αλλού.

Περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τα ευρήματα και τα σχέδια την επόμενη φάση των εργασιών στον Τύμβο θα δοθούν στη δημοσιότητα το επόμενο Σάββατο, 22 Νοεμβρίου, στο πλαίσιο της συνάντησης του υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, Κωνσταντίνου Τασούλα, με τους εκπροσώπους των μέσων μαζικής ενημέρωσης στο Μουσείο της Αμφίπολης. Επιπλέον, το πρωί της 29ης Νοεμβρίου τα αποτελέσματα της ανασκαφικής περιόδου στο λόφο Καστά θα παρουσιαστούν από την Κατερίνα Περιστέρη και τους συνεργάτες της στο αμφιθέατρο του Υπουργείου Πολιτισμού.

ΠΗΓΗ: Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 14 Νοεμβρίου 2014

                                           ************************************

Πώς θα αποκτήσει πρόσωπο

ο νεκρός της Αμφίπολης

Μετά από 2.300 χρόνια ο νεκρός της Αμφίπολης θα ζωντανέψει ξανά. Οχι μόνο χάρη στις ανθρωπολογικές εξετάσεις και τις αναλύσεις DNA στις οποίες θα υποβληθεί το σκελετικό υλικό του. Η επιστήμη επιτρέπει σήμερα και την ανάπλαση του προσώπου του. Μας επιτρέπει να κοιτάξουμε κατάματα έναν αρχαίο Μακεδόνα.

«Δεν έχω δει το σκελετό που βρέθηκε στην Αμφίπολη. Ξέρουμε όμως ότι το κρανίο του είναι σε καλή κατάσταση. Το στοιχείο αυτό επιτρέπει την ανάπλασή του. Αυτή τη στιγμή διερευνούμε αν υπάρχει η διάθεση το επιστημονικό πρόγραμμα να πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα», σημειώνει στον «Ε.Τ.» ο κ. Μανώλης Παπαγρηγοράκης.

Ο γνωστός καθηγητής του Εργαστηρίου Ορθοδοντικής του Πανεπιστημίου Αθηνών είναι ο «πατέρας» της Μύρτιδας. Πρόκειται για το 11χρονο κορίτσι της εποχής του Περικλή, που ανέκτησε και πάλι το πρόσωπό του. Περίπου 2.500 χρόνια από το θάνατό του, κάτι που συνέβη την εποχή του λοιμού των Αθηνών, δηλαδή μεταξύ του 430 και του 426 π.Χ.

Η μεθοδολογία που οδήγησε στην ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδας είναι η ίδια που θα ακολουθηθεί και στην περίπτωση του επιφανούς νεκρού της Αμφίπολης, εφόσον δοθεί το πράσινο φως για την υλοποίηση του προγράμματος.

«Στην περίπτωση της Μύρτιδας δημιουργήσαμε ένα πιστό αντίγραφο του κρανίου της το οποίο έγινε στα ΤΕΙ των Χανίων, στην Κρήτη, από τον καθηγητή κ. Μαραβελάκη», λέει ο κ. Παπαγρηγοράκης. «Στείλαμε την κόπια στη Σουηδία στον Οσκαρ Νίλσον, ειδικό στις αναπλάσεις, ο οποίος δημιούργησε το πρόσωπο της αρχαίας Αθηναίας».

Η διαδικασία

Η ανάπλαση γίνεται με βάση τα ανατομικά χαρακτηριστικά του κρανίου. «Προσδιορίζεται ο όγκος και το μέγεθος των μυών του προσώπου από τις καταφύσεις τους. Στα παιδιά ο προσδιορισμός αυτός είναι πάρα πολύ δύσκολος. Στους ενήλικες είναι πολύ πιο εύκολος γιατί υπάρχουν πολύ πιο αδρές καταγραφές των μυών στις καταφύσεις».

Μετά τη χαρτογράφηση των μυών ακολουθεί το δεύτερο στάδιο της ανάπλασης. «Οι μύες, ο όγκος και το μέγεθός τους προσδιορίζονται στο κρανίο με ξύλινες πινέζες. Στην περίπτωση της Μύρτιδας το πρόσωπο προσδιορίστηκε από 26 μυς. Υπάρχουν διάφορες τεχνικές. Εμείς ακολουθούμε τη μέθοδο του Μάντσεστερ με την οποία ο Μπρακ ανάπλασε το πρόσωπο του Φιλίππου Β’», σημειώνει ο κ. Παπαγρηγοράκης.

Σήμερα, ο γνωστός καθηγητής εργάζεται επάνω στην ανάπλαση δύο ακόμη κρανίων. Το πρώτο ανήκει σε ένα κορίτσι, την Αυγή, όπως συμβολικά ονομάστηκε. Εντοπίστηκε στο σπήλαιο της Θεόπετρας, στην Καλαμπάκα, και χρονολογείται στο 7000 π.Χ. Το δεύτερο ανήκει στην Ηδύλη, εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βόλου και χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ.

«Οι διατροφικές συνήθειες επιδρούν στην κατασκευή των μυών του προσώπου», σύμφωνα με τον καθηγητή Ορθοδοντικής. «Οι μύες στην Αυγή είχαν μεγαλύτερη δύναμη, ήταν περισσότερο ανάγλυφοι και οι καταφύσεις τους ήταν πιο ισχυρές γιατί δέχονταν μεγάλες πιέσεις. Επειδή το 7000 π.Χ. η τροφή ήταν πολύ σκληρή και ακατέργαστη».

Ανάλυση DNA

Για να δημιουργηθεί το αντίγραφο του κρανίου «απαιτούνται περίπου 15 ημέρες». Στη συνέχεια πρέπει να προσδιοριστεί το φύλο. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω ανθρωπολογικών εξετάσεων ή εξετάσεων DNA. «Η εξέταση DNA μπορεί να γίνει από οστίτη ιστό ή από τον πολφό του δοντιού. Χρειάζονται περίπου δύο μήνες για να έχουμε αποτελέσματα, αναλόγως με το εργαστήριο στο οποίο θα απευθυνθούμε».

Η ανάλυση DNA «θα προσδιορίσει με ακρίβεια το φύλο, αν πρόκειται για άντρα ή γυναίκα, αγόρι ή κορίτσι. Στην περίπτωση της Μύρτιδας η ανάλυση που κάναμε ήταν μόνο ανθρωπολογική γιατί το 2000 τα χρήματα ήταν πολύ λίγα και οι αναλύσεις με τη μέθοδο DNA είναι ακριβές», επισημαίνει ο κ. Παπαγρηγοράκης. Για το διάστημα που απαιτείται προκειμένου οι εξετάσεις να δώσουν αποτέλεσμα, σημειώνει: «Οι αναλύσεις αυτές είναι θέμα εβδομάδων, είναι όμως ακριβά τα αντιδραστήρια».

Η εξέταση DNA προσφέρει πλήθος πληροφοριών. «Από το φύλο και το χρώμα των μαλλιών και των ματιών, εφόσον μας ενδιαφέρει, μέχρι τις διατροφικές συνήθειες του ατόμου και την αιτία του θανάτου εάν οφειλόταν σε λοίμωξη».

Το διάστημα που απαιτείται για την ανάπλαση του προσώπου ποικίλλει. «Εξαρτάται από το εργαστήριο», υπογραμμίζει ο γνωστός καθηγητής. «Η διαδικασία μπορεί να κρατήσει μερικούς μήνες αλλά και περισσότερο. Η ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδας διήρκεσε ενάμιση χρόνο».

ΜΕ ΤΑ ΧΩΜΑΤΑ ΣΕ ΝΑΙΛΟΝ ΚΑΙ ΚΑΤΟΠΙΝ ΣΕ ΤΕΛΑΡΑ

Με χειρουργικές κινήσεις η μεταφορά των οστών

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ του σκελετού του νεκρού, στο ταφικό μνημείο της Αμφίπολης, σήμανε συναγερμό στην ανασκαφική ομάδα της Κατερίνας Περιστέρη. Οχι μόνο επειδή το σημαντικότατο

εύρημα «έκλεισε» με τον πλέον εντυπωσιακό τρόπο την ανασκαφή.

Αλλά και επειδή το ευαίσθητο σκελετικό υλικό έπρεπε να αντιμετωπιστεί με... χειρουργικές κινήσεις προκειμένου να μη μολυνθεί. Τα οστά απομακρύνθηκαν από το όρυγμα του τρίτου θαλάμου του μνημείου μαζί με τα χώματα χωρίς να τα αγγίξει ανθρώπινο χέρι. Το προσωπικό της ανασκαφής, που εκτέλεσε τη συγκεκριμένη λεπτή εργασία, φορούσε γάντια και είχε πάρει όλες τις προφυλάξεις για να μη συμβούν ατυχήματα. Τα οστά μαζί με τα χώματα τοποθετήθηκαν σε νάιλον και εν συνεχεία σε τελάρα πριν μεταφερθούν στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο καθαρισμός τους θα γίνει από το εξειδικευμένο εργαστήριο που θα αναλάβει την αποκρυπτογράφηση τους προκειμένου να δημιουργηθεί το γενετικό προφίλ του νεκρού.

Δεν έχει γίνει ακόμη γνωστό αν η ανάλυση των οστών θα γίνει στα ίδια εργαστήρια (στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ και στον «Δημόκριτο») όπου προγραμματίζεται, όπως έχουμε

γράψει, να υλοποιηθεί και το πρόγραμμα για την ανάλυση των οστών που έχουν αποκαλυφθεί στους Βασιλικούς Τάφους της Βεργίνας.

Ο παθολογοανατόμος κ. Γιώργος Δελαπόρτας επικροτεί τον τρόπο που ανασκαφική ομάδα της Κατερίνας Περιστέρη αντιμετώπισε τα πολύτιμο σκελετικό υλικό. «Πρέπει να αποφεύγουμε», επισημαίνει, «την οποιαδήποτε επαφή με γυμνά χέρια με το προς εξέταση υλικό ώστε να μην επιμολυνθεί από δικό μας γενετικό υλικό. Η στάνταρ τεχνική είναι να φοράει κανείς γάντια για να το κρατήσουμε όσο το δυνατόν πιο καθαρό από ξένα στοιχεία».

«Η ολοκλήρωση της επιβεβαίωσης του ταφικού μνημείου έρχεται με τον τάφο και έρχεται και με το σκελετό», δήλωσε χθες ο υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Κώστας Τασούλας και πρόσθεσε ότι «η επιστήμη έχει την ικανότητα σε σχετικά σύντομο χρόνο να απαντήσει στα ερωτήματα που τίθενται». Τα ερωτήματα αυτά «είναι ποιος είναι ο νεκρός, πότε ακριβώς τάφηκε, από τι πέθανε ή από τι σκοτώθηκε...».

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗΣ

ΠΗΓΗ: Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ, 14 Νοεμβρίου 2014

                                       ****************************************

ΤΙ ΛΕΕΙ ΕΜΠΕΙΡΟΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

Ο τάφος της Αμφίπολης ήταν γεμάτος χρυσάφι,

αγγεία και όπλα από το φέρετρο ως την οροφή

Καθώς το ενδιαφέρον όλων στρέφεται πλέον στα συμπεράσματα των ανθρωπολόγων και των ερευνητών για την ταυτότητα του νεκρού που βρέθηκε στον τύμβο της Αμφίπολης, ένα άλλο ερώτημα απασχολεί έντονα: Γιατί δεν βρέθηκαν κτερίσματα (τα αντικείμενα τα οποία τοποθετούσαν στον τάφο μαζί με τον νεκρό, αντικείμενα αξίας) στον τάφο;

Από την πρώτη στιγμή (ήδη από το δελτίο Τύπου του υπουργείου Πολιτισμού όπου αναφέρεται ότι ο σκελετός βρέθηκε εντός και εκτός του τάφου) είχε καταστεί σαφές ότι οι τυμβωρύχοι είχαν περάσει από εκεί και είχαν σαρώσει κάθε κτέρισμα και αντικείμενο αξίας. Και υπήρχαν πολλά και μεγάλης αξίας.

«Πρέπει να σήκωσαν πολύ χρυσάφι. Ο τάφος πρέπει να ήταν από το φέρετρο ως την οροφή γεμάτος αγγεία και πιθανόν όπλα. Πάντως σίγουρα ήταν πολυτελής, αν κρίνουμε από τα ελάχιστα διακοσμητικά του φέρετρου που βρέθηκαν», δηλώνει έμπειρος αρχαιολόγος σήμερα στα «Νέα» και τη Μαίρη Αδαμοπούλου.

Περιγράφει, μάλιστα, πώς έδρασαν οι τυμβωρύχοι, οι οποίοι πρέπει να μπήκαν στον τάφο περισσότερες από μια φορές. Την πρώτη φορά μάλλον πήραν ένα πολύτιμο τεφροδόχο αγγείο και κτερίσματα που μάλλον υπήρχαν στον τρίτο θάλαμο. «Οι επόμενοι», συνεχίζει ο αρχαιολόγος, «αναζητώντας επίσης χρυσό κατέστρεψαν το ψηφιδωτό για να διαπιστώσουν αν κρύβεται από κάτω θησαυρός και στη συνέχεια πιθανόν να διαπίστωσαν ότι ήταν αδύναμο στο συγκεκριμένο σημείο το δάπεδο του τρίτου θαλάμου, το έσπασαν και πήραν ό,τι βρήκαν».

Tασούλας: Προφανές το συμπέρασμα...

Το ότι ο τάφος έχει συληθεί επιβεβαίωσε, ουσιαστικά, και ο υπουργός Πολιτισμού Κώστας Τασούλας, μιλώντας σε εκπομπή του Mega.

Σε ερώτηση δημοσιογράφου για το πώς ερμηνεύεται το γεγονός ότι ο σκελετός του νεκρού της Αμφίπολης βρέθηκε μισός εντός και μισός εκτός του τάφου, ο κ. Τασούλας απάντησε: «Το ερμηνεύουν με την προφανή ερμηνεία. Οτι υπήρξε μια αναζήτηση μέσα στον τάφο. Η αναζήτηση δεν περιελάμβανε ενδιαφέρον για τα οστά, τα οστά μετακινήθηκαν και βρέθηκαν άλλα μέσα, άλλα έξω». Στην ερώτηση του δημοσιογράφου αν αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στον τάφο μπήκαν τυμβωρύχοι και πήραν τα πάντα, ο υπουργός Πολιτισμού απάντησε ότι αυτό είναι ένα συμπέρασμα στο οποίο θα καταλήξουμε όταν έχουμε περισσότερα στοιχεία, αλλά είναι προφανές ότι «υπήρξε μετακίνηση των οστών και τα οστά δεν περπατάνε μόνα τους».

Μενδώνη: Ο,τι έχει βρεθεί είναι τα μοναδικά κινητά ευρήματα

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και η γ.γ. του υπουργείου Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Μιλώντας χθες στο βραδινό δελτίο του Μega και απαντώντας στην ερώτηση δημοσιογράφου «πλην του σκελετού δεν βρέθηκε τίποτα άλλο; Δηλαδή, όσοι τυμβωρύχοι πέρασαν από εκεί τα πήραν όλα και έφυγαν;», είπε πως «εκτός από αυτά τα ελάχιστα ευρήματα, ενδεχομένως η κυρία Περιστέρη να μίλησε και για κάποια σπασμένα αγγεία, μέχρι εκεί είναι τα κινητά ευρήματα», επιβεβαιώνοντας έτσι, εμμέσως, τη σύληση του τάφου.

ΠΗΓΗ: iefimerida.gr