23 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2016

Δεύτερο μνημείο εικάζεται ότι υπάρχει

στον λόφο Καστά στην Αμφίπολη

Ένα δεύτερο μνημείο- κατά πολύ μικρότερο από αυτό που ήδη έχει βρεθεί στον λόφο Καστά στην Αμφίπολη- εικάζεται ότι υπάρχει δυτικά, σε βάθος περίπου δύο μέτρων, όπως προέκυψε από τη γεωφυσική διασκόπηση που διενεργεί το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ.

Όπως αποκάλυψε σήμερα στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο διευθυντής του Εργαστηρίου, καθηγητής Γρηγόρης Τσόκας, στο περιθώριο ομιλίας του με θέμα «Πώς εντοπίζονται θαμμένες αρχαιότητες: τα μυστικά του λόφου Καστά στην Αμφίπολη», έχουν εντοπιστεί «στόχοι» δυτικά του μνημείου που χρήζουν ανασκαφικής πιστοποίησης.

«Έχουμε, σε τρισδιάστατη απεικόνιση, την κατανομή της αντίστασης και βλέπουμε ότι κάτι υπάρχει εκεί. Εικάζουμε ότι είναι ένα δεύτερο μνημείο, κατά πολύ μικρότερο, από αυτό που έχει βρεθεί, σε βάθος περίπου δυο μέτρων, το οποίο πρέπει να ερευνηθεί», εξήγησε ο Γρηγόρης Τσόκας.

Συμπλήρωσε δε, ότι στον λόφο Καστά που έχει εξερευνηθεί πλήρως με την γεωφυσική διασκόπηση, βρέθηκε ότι υπάρχει μια θαμμένη κοιλάδα, «ένα φαράγγι δηλαδή στη ΒΑ του πλευρά, το οποίο έχει σκεπαστεί από την ανθρώπινη επίχωση και χρήζει περαιτέρω ανασκαφικής διερεύνησης».

«Η γεωφυσική μελέτη του λόφου Καστά ανατέθηκε στο δικό μας εργαστήρι το 2014 και το πανεπιστήμιο χρηματοδότησε εξολοκλήρου την έρευνα. Έχουμε ήδη εξερευνήσει τον λόφο και επεξεργαζόμαστε τα δεδομένα, κάτι που είναι δύσκολο λόγω του όγκου του, ενώ έχουν βρεθεί και κάποια δεδομένα που χρήζουν ανασκαφικής πιστοποίησης και γι' αυτό προσπαθούμε να βρούμε πόρους για να το συνεχίσουμε», ανέφερε ο καθηγητής. «Επιπλέον», συνέχισε, «έγινε και χρονολόγηση σε ένα κομμάτι λιθάνθρακα που βρέθηκε στα θεμέλια και προέκυψε ότι το μνημείο δημιουργήθηκε το 300, συν-πλην 30 π.Χ.»

Ο Γρηγόρης Τσόκας, αναφέρθηκε γενικότερα στην σύγχρονη ερευνητική προσπάθεια του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ, η οποία έχει αποδώσει καινοτόμες προσεγγίσεις σε σημαντικά αρχαιολογικά ζητήματα, όπως είναι ο εντοπισμός ταφικών μνημείων στο εσωτερικό τύμβων. Μάλιστα, το εργαστήριο, έχει διενεργήσει έρευνες, τα τελευταία 30 χρόνια, στην Βεργίνα, το Δίον, την Ακρόπολη, τον Μαραθώνα και σε 50 θέσεις στο εξωτερικό, όπως στο Κουβέιτ, την Ιορδανία, την Αίγυπτο, την Ιταλία και την Ρωσία.

«Το εργαστήριο, παρήγαγε πρωτοποριακή τεχνολογία στο πώς να εντοπίζουμε και να χαρτογραφούμε χαμένες αρχαιότητες» είπε χαρακτηριστικά ο Γρ. Τσόκας.

Μάλιστα, στην Θεσσαλονίκη, σε συνεργασία με την Εφορία Αρχαιοτήτων, υλοποιεί έρευνα κάτω από τα θεμέλια της Παναγίας Χαλκέων, «γιατί σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή πάνω στην πόρτα, θεμελιώθηκε «σε ανίερο τόπο», δηλαδή προϋπήρχε ναός», ενώ έρευνα γίνεται και στα τείχη του Επταπυργίου, προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσο έχουν επηρεαστεί από την υγρασία.

Σημειώνεται ότι η διάλεξη του Γρηγόρη Τσόκα, διοργανώθηκε από το Μέγαρο Μουσικής, σε συνεργασία με το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο του δήμου Θεσσαλονίκης. Παρούσα στην εκδήλωση ήταν και η επικεφαλής της ανασκαφής στην Αμφίπολη Κατερίνα Περιστέρη, η οποία δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι γίνεται μελέτη του ανασκαφικού υλικού και γίνεται προσπάθεια να γίνει το μνημείο, κάποια στιγμή, επισκέψιμο, τονίζοντας ωστόσο, ότι απαιτούνται πόροι για να συνεχισθεί η ανασκαφή.

30 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2016

Παγκόσμια Αμφίπολη

Εκπληκτικές είναι οι αποκαλύψεις που έρχονται για τον περίφημο τάφο της Αμφίπολης καθώς ολοένα και περισσότερα νέα κομμάτια της ανασκαφής έρχονται να προσδώσουν μια ακόμη πιο εντυπωσιακή εικόνα του λόφου Καστά. Δεν είναι μόνο ο λέοντας πάνω στο επιβλητικό βάθρο στην κορυφή του Τύμβου της Αμφίπολης και ο περίβολος του μισού χιλιομέτρου που προκαλούσε δέος.

Τεραστίου μεγέθους, με γλυπτές συνθέσεις και πλούσιο εναέτιο διάκοσμο ήταν και η εξωτερική πρόσοψη του ταφικού μνημείου, όπως αποκαλύπτει με συνέντευξή του στο Βήμα της Κυριακής ο αρχιτέκτοντας της ανασκαφής στον Τύμβο Καστά, κ. Μιχάλης Λεφαντζής.

Πρόκειται για το περίφημο δίστυλο εν παραστάσι, μπροστά από τις Σφίγγες και τα σκαλοπάτια της εισόδου του τάφου, το οποίο έφτανε ως τον περίβολο, ήταν σε κοινή θέα και αποτελούσε μεγαλοπρεπή κατασκευή όσο λειτουργούσε το ταφικό μνημείος ως ηρώο.

Παράλληλα, ύστερα από έρευνα της ανασκαφικής ομάδας καταδεικνύεται ότι μάρμαρα που ανήκουν στο μνημειακό σύνολο του Τύμβου Καστά της Αμφίπολης έχουν μεταφερθεί, από τον 19ο αιώνα, σε αρχαιολογικές συλλογές στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, από την Ευρώπη ως την Αμερική.

Σε μουσεία όλου του κόσμου!

Οι ανασκαφείς βρήκαν και ταύτισαν σε τρία μουσεία του εξωτερικού -Λούβρο, Κωνσταντινούπολης και Γκετί- τμήματα μαρμάρινων γλυπτών, τα οποία στην αρχαιότητα ανήκαν σε κατασκευές που υπήρχαν πάνω στον λόφο Καστά και συνδέονται με το ταφικό μνημείο της ΑμφίποληςΟι ανασκαφείς βρήκαν και ταύτισαν σε τρία μουσεία του εξωτερικού -Λούβρο, Κωνσταντινούπολης και Γκετί- τμήματα μαρμάρινων γλυπτών, τα οποία στην αρχαιότητα ανήκαν σε κατασκευές που υπήρχαν πάνω στον λόφο Καστά και συνδέονται με το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης!

Πέντε εξ αυτών εντοπίστηκαν στο Λούβρο και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, όπου βρίσκονται εδώ και δύο αιώνες. Δύο ακόμη βρέθηκαν στο Μουσείο Γκετί, τα οποία είχαν πουληθεί από ιδιώτη.

Μάλιστα στα μουσεία αυτά υπάρχει αναλυτική καταλογογράφηση. Στο Λούβρο είναι όλα πιστοποιημένα, έχουν εγγραφεί το 1880-1890, υπάρχει χρονολόγηση θραυσμάτων, τα περισσότερα έχουν προέλευση την Αμφίπολη και κάποια την περιοχή της Μακεδονίας. Παράλληλα, πλήρης καταλογογράφηση υπάρχει και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.

Το ηρώον και οι επεμβάσεις

Σύμφωνα με τον κ. Λεφαντζή, τα νέα στοιχεία αποτυπώνουν τη εικόνα της αρχικής χρήσης του λατρευτικού χώρου ως ηρώου προς τιμήν ενός υψηλά ισταμένου αξιωματούχου της Μακεδονίας και ως χρηστηρίου, σχεδιασμένου να λειτουργείται από μια σημαντική ιέρεια, διαθέτοντας δευτερογενείς τελετουργικές ταφές με σκοπό τη χρησμοδοσία.

Τα νέα στοιχεία αποτυπώνουν τη εικόνα της αρχικής χρήσης του λατρευτικού χώρου ως ηρώου προς τιμήν ενός υψηλά ισταμένου αξιωματούχου της ΜακεδονίαςΌλα συνηγορούν ότι μετά τη ρίψη του σώματος της 60χρονης γυναίκας στην κιβωτιόσχημη θήκη έγινε επίχωση και σφράγιση του νεκρικού θαλάμου με τη μαρμάρινη θύρα. Οι λατρευτικές δραστηριότητες του χώρου με την κιβωτιόσχημη θήκη μεταφέρθηκαν πιο μπροστά στους προηγούμενους θαλάμους και είναι φανερές οι οικοδομικές επεμβάσεις που έγιναν.

Παράλληλα, η γραπτή ζωφόρος, στην οποία πρωταγωνιστούν δελφικοί τρίποδες ανάμεσα στις άλλες σκηνές, είναι η σημαντικότερη μαρτυρία αυτής της ιστορικής επέμβασης υποδηλώνοντας και την αρχική χρήση του λατρευτικού αυτού χώρου ως ηρώου και χρηστηρίου.

Ταυτόχρονα δεν θεωρείται τυχαίο πως υπάρχουν κοινά θέματα (νεκρόδειπνο, ιεροθέσιο κλπ) οι παραστάσεις που είναι αποτυπωμένες στην ανάγλυφη ζωφόρο του βάθρου του λέοντα, ψηλά στον Τύμβο, στα μαρμάρινα τμήματα του διστύλου εν παραστάσει (εξωτερική πρόσοψη του τάφου) και στη ζωραφισμένη ζώνη (θριγγός/γραπτή ζωφόρος) εντός του τρίτου χώρου του τάφου.

Δέος στους υστεροκλασικούς

Τι έχει προκύψει από τη μελέτη των στοιχείων και την έρευνα που οδήγησε σε ταυτίσεις και αποδόσεις θραυσμάτων και τμημάτων αρχιτεκτονικών μελών και μαρμάρινων γλυπτών; Εντυπωσιακά είναι τα δεδομένα για το εξωτερικό κέλυφος του πρώτου χώρου του τάφου (με τις Σφίγγες και τη μνημειώδη σκάλα). Καλυπτόταν από δίριχτη στέγη στους αρχαίους χρόνους και είχε μαρμάρινη πρόσοψη δίστυλη εν παραστάσι, η οποία εδραζόταν στη στέψη του περιβόλου και είχε μαρμάρινο περιθύρωμα.

Η πρόσοψη είχε πλάτος έξι μέτρων και ύψος που έφτανε τα εννέα μέτρα, δηλαδή ήταν υψηλότερη κατά ένα μέτρο από την κορυφή της καμάρας του τάφου. Η αρχιτεκτονική μελέτη έδειξε ότι η κυριότητα του περιβόλου δεν δημιουργούσε πρόβλημα και η πρόσοψη φαινόταν ευθεία, προκαλώντας δέος στο βλέμμα του ανθρώπου της εποχής, στα υστεροκλασικά χρόνια.

Ο κυρίαρχος μακεδονικός χαρακτήρας

Κατά τον κ. Λεφαντζή, το ταφικό μνημείο με πολυετή λατρευτική χρήση "έχει τυπικά χαρακτηριστικά λατρευτικού χώρου της εποχής του τέλους του 4ου π.Χ. αιώνα. Παρατηρεί ότι "υπάρχουν συγκεκριμένα παραδείγματα στη Μικρά Ασία και στη Μέση Ανατολή, αλλά στο μνημείο του Τύμβου Καστά είναι κυρίαρχος ο μακεδονικός χαρακτήρας".

Είναι ενδεικτικό ότι στη μαρμάρινη ανάγλυφο ζωφόρο στη βάση του βάθρου επί του οποίου ήταν ο λέοντας αποτυπώνεται παράσταση χαρακτηριστική μακεδονικής εικονογραφίας με μακεδόνες στρατιώτες, σάρισες, ασπίδες, μακεδονικό κράνος, δέντρο με φίδι τυλιγμένο γύρω τουΕίναι ενδεικτικό ότι στη μαρμάρινη ανάγλυφο ζωφόρο στη βάση του βάθρου επί του οποίου ήταν ο λέοντας αποτυπώνεται παράσταση χαρακτηριστική μακεδονικής εικονογραφίας με μακεδόνες στρατιώτες, σάρισες, ασπίδες, μακεδονικό κράνος, δέντρο με φίδι τυλιγμένο γύρω του. Κομμάτια αναπαριστούν νεκρική πομπή, ενώ έχει βρεθεί τμήμα μαρμάρου με πόδια αλόγου σε κίνηση.

Επιχειρούνται επίσης ταυτίσεις και αποδόσεις σε κομμάτια που παραπέμπουν σε υψηλόβαθμο Μακεδόνα, ο οποίος στο ένα χέρι κρατά φιάλη αναμένοντας σπονδή και στο άλλο χέρι ανεστραμμένο ξίφος, του οποίου η θήκη (ο κολεός) έχει μανιταρόσχημη απόληξη και η λαβή του είναι κυρτή -αυτά, σύμφωνα με ειδικούς, αποτελούν ισχυρά στοιχεία χρονολόγησης.

Παράλληλα, διερευνώνται και συνδέονται με τον ήρωα-ιππέα που συναντάνται στο χώρο της Μακεδονίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η ανασκαφική ομάδα προχωρεί σε συγκρίσεις με την παράσταση του αναθηματικού αναγλύφου από την Πέλλα της εποχής του Κασσάνδρου, που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΙ ΗΡΩΙ), όπου ο ήρωας εικονίζεται σε αυτήν ως νεαρός ιππέας ενώ δίπλα του γυναίκα σπένδει.