Αμφίπολη:
Ένας τάφος, πολλά
τα
σενάρια για τον ένοικο του
Το
ερώτημα που πλανάται περισσότερο από
οποιοδήποτε άλλο για τον τύμβο της
Αμφίπολης συνοψίζεται στο εξής: Ποιος
εντέλει είναι ο «ένοικος» αυτού του
τάφου; Ποιος είναι ο επιφανής ή μήπως
οι επιφανείς «ένοικοι» που για χάρη
τους κτίστηκε ένα τόσο πολύμορφο μνημείο;
Οι θεωρίες είναι πολλές. Ο Νεάρχος, ο
Λαομέδων, ο Ανδροσθένης, ο
Ηφαιστίωνας, ο Κάσσανδρος, ο
Πολυπέρχων, αξιωματούχοι και βασιλείς
ή μήπως η Ρωξάνη και η Ολυμπιάδα;
Ονόματα που έγιναν οικεία πια στο ευρύ
κοινό από τις απανωτές υποθέσεις που
γίνονται από σχετικούς και άσχετους
για το ποιος τελικά είναι θαμμένος σε
αυτό το εντυπωσιακά μεγάλο μνημείο. ‘Η
μήπως τελικά είναι ο ίδιος ο Αλέξανδρος;
Ο
Αλέξανδρος πέθανε στη Βαβυλώνα το 323
π.Χ. Σύμφωνα με τον Αρριανό (Αλεξάνδρου
Ανάβασις, Ζ’ ΧVIII) «πέθανε την εκατοστή
δέκατη τέταρτη Ολυμπιάδα, όταν άρχοντας
στην Αθήνα ήταν ο Ηγησίας. Εζησε τριάντα
δύο χρόνια και οκτώ μήνες. Ηταν πάρα
πολύ ωραίος στο σώμα, πολύ εργατικός
και οξυδερκής, πολύ γενναίος, φιλότιμος,
ριψοκίνδυνος, πάρα πολύ ευσεβής και
συγκρατημένος στις σωματικές ηδονές
αλλά πολύ άπληστος σε εκείνες που
επαινούνται ως πνευματικές…». Σύμφωνα
με τις πηγές, ο Στρατηλάτης μεταφέρθηκε
στην Αλεξάνδρεια από τη Βαβυλώνα όπου
και ετάφη, το δε μαυσωλείο του έγινε
γνωστό ως Σώμα ή Σήμα. Οι αρχαίοι
συγγραφείς καταγράφουν τους επιφανείς
Ρωμαίους που προσκύνησαν τη σαρκοφάγο
του. Ο Ιούλιος Καίσαρ, ο Οκταβιανός
Αύγουστος, ο Καλιγούλας, ο
Καρακάλλας … Σύμφωνα με το Γάλλο
ιστορικό Α. Bernard, «κατά τα τέλη του
3ου μ.Χ. αιώνα, κατά τη διάρκεια της
βασιλείας του Μάρκου Αυρηλίου και
του Διοκλητιανού, η βασιλική
νεκρόπολις είχε εξαφανιστεί, ώστε κατά
τα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα ο Ιωάννης ο
Χρυσόστομος αναρωτιόταν για το πού
βρισκόταν ο τάφος του Αλεξάνδρου» («Οι
τάφοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου - Από τον
Αρριανό και τον Στράβωνα στον Jean Yves
Empereur», εκδόσεις «Ερμείας»).
Σύμφωνα
με τις πηγές, λοιπόν, είναι αδύνατον ο
Μέγας Αλέξανδρος να βρίσκεται θαμμένος
στην Αμφίπολη. Ακούγεται βέβαια και η
θεωρία ότι η Ολυμπιάδα μετέφερε και
έκρυψε κρυφά τα οστά του γιου της στην
πόλη του Στρυμόνα. Αλλά πόσο «κρυφά»
μπορεί κανείς να ταφεί σε ένα τόσο μεγάλο
και περίπλοκο μνημείο που μόνο η
λιθόκτιστη και επενδυμένη με θασίτικο
μάρμαρο περίβολός του έχει περίμετρο
σχεδόν μισό χιλιόμετρο;
Για
ποιον, λοιπόν, κτίστηκε αυτό το μεγαλοπρεπές
ταφικό μνημείο που παράλληλό του δεν
έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα στην
Ελλάδα, σύμφωνα με τη γενική γραμματέα
Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
ΝΕΑΡΧΟΣ
Ο
γνωστός ιστορικός, καθηγητής στο
Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και σύμβουλος
του Ολιβερ Στόουν στην ταινία
«Αλέξανδρος», Ρόμπιν Λέιν Φοξ,
επαναφέρει στο «τραπέζι» το όνομα του
Νεάρχου το οποίο στην πραγματικότητα
δεν σταμάτησε να «παίζει» στις θεωρίες
για τον πιθανό «ένοικο» του τάφου. Για
το Βρετανό ιστορικό ο τάφος δημιουργήθηκε
είτε για τον αρχιναύαρχο και φίλο του
Μεγαλέξανδρου, ο οποίος είχε καταγωγή
από την Κρήτη αλλά είχε γεννηθεί στην
Αμφίπολη, είτε «για έναν πολύ στενό
συνεργάτη του και υψηλόβαθμο αξιωματούχο
του στρατού του, ο οποίος είτε επέστρεψε
πίσω είτε μεταφέρθηκε νεκρός και ετάφη
στη γενέτειρά του, την Αμφίπολη»,
σημειώνει.
Η
ανασκαφέας Κατερίνα Περιστέρη
χρονολογεί το μνημείο μεταξύ 325 - 300 π.Χ.
Tα τελευταία ευρήματα της ανασκαφής
–«τμήματα από μαρμάρινη θύρα, της
τυπικής μορφής των μακεδονικών χρόνων»-
ενισχύουν την άποψή της. Αυτήν την εποχή
στη Μακεδονία υπήρχε άφθονος πλούτος
για να χρηματοδοτηθεί η δημιουργία του
πανάκριβου και πολυτελούς μνημείου.
«Το 320 π.Χ. επιστρέφουν στη Μακεδονία
ορισμένοι από τους στρατηγούς που
ακολούθησαν τον Μεγαλέξανδρο στην
κατάκτηση του κόσμου. Ηταν η τελευταία
φορά που εισέρρευσαν στη Μακεδονία
πολλά χρήματα», σημειώνει γνωστός
αρχαιολόγος.
ΛΑΟΜΕΔΩΝ -
ΑΝΔΡΟΣΘΕΝΗΣ
Στο
περιβάλλον των στενών συνεργατών του
Αλεξάνδρου και επομένως πιθανόν «ενοίκων»
ακούγονται ακόμη τα ονόματα των ναυάρχων
Λαομέδοντος και Ανδροσθένους.
«Και μόνο αυτό το μνημείο να υπήρχε
και τίποτε άλλο στο εσωτερικό του, είναι
σημαντικό. Αν είχαμε μια επιγραφή για
να καταλάβουμε ποιανού ή ποιανών ήταν
ο τάφος, θα ήταν τεράστιο κέρδος για την
επιστήμη και την Αρχαιολογία»,
σημειώνει σε δηλώσεις της η καθηγήτρια
Αρχαιολογίας Χρυσούλα Παλιαδέλη.
«Αν έχουμε οστά», προσθέτει, «αυτά θα
είναι πολύ βοηθητικά», καθώς από την
ανάλυση των οστών οι αρχαιολόγοι μπορούν
να εξαγάγουν χρήσιμες πληροφορίες για
το φύλο, την ηλικία, τις διατροφικές
συνήθειες, ακόμα και την αιτία του
θανάτου.
ΡΩΞΑΝΗ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
Δ’
Μήπως
ο τάφος ανήκει στη Ρωξάνη, την Περσίδα
σύζυγο του Αλεξάνδρου; Τρεις μήνες μετά
το θάνατο του Αλεξάνδρου η Ρωξάνη έφερε
στη ζωή το διάδοχο του Στρατηλάτη,
Αλέξανδρο Δ’. Τόσο η ίδια όσο και ο γιος
της δολοφονήθηκαν το 310 π.Χ., στην Αμφίπολη,
από τον Κάσσανδρο. Για το ενδεχόμενο το
περικαλλές μνημείο της Αμφίπολης να
δημιουργήθηκε για τον Αλέξανδρο Δ’
αρχαιολόγοι επισημαίνουν ότι «το 1978 ο
Μανόλης Ανδρόνικος αποκάλυψε δίπλα
στον τάφο του Φιλίππου Β’ παιδική
ταφή. Η οστεολογική ανάλυση έδειξε ότι
ανήκει σε έφηβο 13-15 ετών που ταυτίζεται
με το νεαρό Αλέξανδρο. Κανείς δεν έχει
αμφισβητήσει μέχρι σήμερα το εύρημα».
ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ
Την
ίδια τύχη με τη Ρωξάνη είχε, μερικά
χρόνια νωρίτερα, και η Ολυμπιάδα, μητέρα
του Μεγαλέξανδρου, η οποία δολοφονήθηκε
με λιθοβολισμό το 316 π.Χ. «Τη μητέρα του
Αλεξάνδρου, την Ολυμπιάδα, ο Κάσσανδρος
την πέταξε άταφη, την εκδικήθηκε ακόμα
και νεκρή. Πιστεύω ότι δεν ήθελε να
αφήσει κανέναν ζωντανό από τη γενιά
του», σημείωνε πρόσφατα στον Ελεύθερο
Τύπο της Κυριακής ο ομότιμος καθηγητής
Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο
Αθηνών, Μιχαήλ Μικρογιαννάκης. Η
Ολυμπιάδα δολοφονήθηκε στην Πύδνα όπου
είχε καταφύγει με το στρατό της. Το ίδιο
τέλος από το χέρι του Κασσάνδρου είχε
και η ομομήτρια αδελφή του Αλεξάνδρου,
Κλεοπάτρα.
Τη
θεωρία ότι η Ολυμπιάδα είναι θαμμένη
στην Αμφίπολη επαναδιατύπωσε πρόσφατα
ο ιστορικός Αντριου Τσανγκ, συγγραφέας
του βιβλίου «Η αναζήτηση του τάφου
του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Σύμφωνα
με τον Τσανγκ, οι Καρυάτιδες είναι στην
πραγματικότητα ιέρειες του Διονύσου.
Ο Αμερικανός ιστορικός συνδέει την
άποψή του με τη συνήθεια της Ολυμπιάδας
να συμμετάσχει σε διονυσιακές τελετές
και όργια. Υποστηρίζει, επίσης, ότι η
ύπαρξη των Καρυάτιδων υποδηλώνει
γυναικεία ταφή και συγκεκριμένα της
συζύγου του Φιλίππου Β’ και μητέρας
του Μεγαλέξανδρου.
Την
εποχή που η ανασκαφέας του Τύμβου Καστά
χρονολογεί το μνημείο τοποθετείται η
διαμάχη των διαδόχων του Μεγάλου
Αλεξάνδρου για το ποιος θα κυριαρχήσει
στην τεράστια αυτοκρατορία. Την ίδια
περίοδο ο Κάσσανδρος (358 ή 350-297 π.Χ.) είχε
επικρατήσει ως ο αδιαμφισβήτητος
ηγεμόνας της Μακεδονίας. Πατέρας του
ήταν ο Αντίπατρος, αντιβασιλέας στη
Μακεδονία μετά την έναρξη της εκστρατείας
του Αλεξάνδρου στην Ασία. Ο Αντίπατρος
πέθανε τέσσερα χρόνια μετά το θάνατο
του Αλεξάνδρου, το 319 π.Χ. Ως διάδοχο στο
θρόνο της Μακεδονίας παραδόξως δεν
όρισε το γιο του αλλά τον Πολυπέρχοντα,
ο οποίος είχε λάβει μέρος στην εκστρατεία
της Ασίας. Ονόματα που έχουν επίσης
καταγραφεί στη λίστα των πιθανών
«ενοίκων» του τάφου μαζί με εκείνο του
Κασσάνδρου.
Η θεωρία για
τον Ηφαιστίωνα
Τελευταία
ο Θεόδωρος Μαυρογιάννης, καθηγητής
Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της
Κύπρου, διατύπωσε μια ακόμη θεωρία. Οτι
ο τάφος ανήκει στον επιστήθιο φίλο και
συνοδοιπόρο του Μεγαλέξανδρου Ηφαιστίωνα
(356-325 π.Χ.), ο οποίος πέθανε στα Εκβάτανα
σε ηλικία 31 ετών. Κατά παραγγελία του
Αλεξάνδρου κτίστηκε το ταφικό μνημείο
της Αμφίπολης, υποστηρίζει ο κ.
Μαυρογιάννης. Ο Ηφαιστίων, γιος του
Αμύντορα, γεννήθηκε στην Πέλλα και
ήταν ένας από τους Μακεδόνες βασιλικούς
παίδες που συμμετείχαν μαζί με τον
Αλέξανδρο στις διαλέξεις του Αριστοτέλη
στη Μίεζα.
Η
ανασκαφέας εκτιμά πως σε περίπου ένα
μήνα η ανασκαφή θα έχει ολοκληρωθεί.
Ενδεχομένως τότε θα δοθούν απαντήσεις
και σε πολλά από τα κρίσιμα ερωτήματα
που σήμερα απασχολούν το ελληνικό και
το διεθνές κοινό. Το αν απαντηθεί και
το ερώτημα της ταυτότητας του «ενοίκου»
εξαρτάται και από το αν ο τάφος αποδειχθεί
συλημένος ή όχι.
ΑΝΤΩΝΗΣ
ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗΣ
Δημοσιεύεται στην έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου
της Κυριακής, 5 Οκτωβρίου
