«Ο ΤΥΜΒΟΣ ΚΑΣΤΑ,
ΟΙ ΔΕΛΦΟΙ ΚΑΙ
Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ
ΤΗΜΕΝΙΔΩΝ'»...
Ο Ιταλός μελετητής
Αντόνιο Κόρσο, αρχαιολόγος και
ιστορικός τέχνης, που θεωρείται ...
παγκοσμίως αυθεντία
στην αρχαιοελληνική γλυπτική, καταθέτει
στο protothema.gr μια πρωτότυπη και απολύτως
τεκμηριωμένη ερμηνεία του πολυσυζητημένου
ταφικού μνημείου της Αμφίπολης.
Στα κυριότερα σημεία
της συνέντευξής του, υπογραμμίζει:
- Κι όμως, υπάρχει σχέση
του Τύμβου της Αμφίπολης με τη βασιλική
δυναστεία της Μακεδονίας, τους Τημενίδες
και τον κύκλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου
- Τα ίδια τα αγάλματα
των Σφιγγών και των Καρυατίδων αποκλείουν
οποιαδήποτε άλλη χρονολόγηση εκτός του
τέλους του 4ου π.Χ. αιώνα.
- Οι μορφές στα ζωγραφισμένα
επιστύλια παραπέμπουν στη νίκη του
Μεγάλου Αλεξάνδρου επί των Περσών, αλλά
και στους Δελφούς.
- Ο Τύμβος ανεγέρθηκε
«σκεπάζοντας» ένα προϋπάρχον ιερό,
αφιερωμένο στην τοπική θεότητα Φυλλίδα.
- Ποια είναι συνοπτικά
η δική σας ερμηνεία για τον Τύμβο της
Αμφίπολης;
Πολύ επιγραμματικά,
θεωρώ ότι ο τύμβος της Αμφίπολης είναι
ξεκάθαρα μακεδονικός, χρονολογείται
περί το 330-320 π.Χ. και κατασκευάστηκε,
πιθανότατα από τον αρχιτέκτονα Δεινοκράτη,
προς τιμήν κάποιου επιφανούς πολεμιστή.
Αυτό τεκμηριώνεται, όχι μόνο επί τη
βάσει όσων ευρημάτων έχουν δημοσιοποιηθεί
μέχρι στιγμής, αλλά και κάποιων που,
όπως είμαι βέβαιος, πρόκειται να
αποκαλυφθούν στο μέλλον. Πιστεύω
ακράδαντα ότι υπάρχουν πολύ σημαντικά
ευρήματα, τα οποία επιβεβαιώνουν τη
χρονολόγηση και την «ταυτότητα» του
μνημείου, αλλά που κανείς, εκτός από
τους ανασκαφείς, δεν έχει δει έως τώρα.
Είμαι πεπεισμένος ότι
ο Λέων βρισκόταν στην κορυφή του Τύμβου
και, όπως και όλα τα υπόλοιπα γλυπτά (οι
Σφίγγες, οι Κόρες ή «Καρυάτιδες» κ.λπ)
έχουν φιλοτεχνηθεί από Θάσιους καλλιτέχνες
οι οποίοι, είτε ανήκαν όλοι στο ίδιο
εργαστήριο, είτε ήταν κοινωνοί της ίδιας
αντίληψης για την γλυπτική. Οι Καρυάτιδες,
με τα χέρια τους που εκτείνονται προς
το εσωτερικό της πύλης, θα πρέπει να
κρατούσαν στεφάνι, προοπτικά πάνω από
το κεφάλι ενός αγάλματος, πιθανότατα
σε καθιστή στάση, το οποίο βρισκόταν
στο κέντρο του πρώτου θαλάμου. Αυτός θα
πρέπει να ήταν ο νεκρός, προς τιμήν του
οποίου δημιουργήθηκε ο Τύμβος,
υπερκαλύπτοντας και περικυκλώνοντας
με τον περίβολο έναν γήλοφο ο οποίος
προηγουμένως, όπως αναφέρει ένα επίγραμμα
του Αντιπάτρου του Θεσσαλονικέως, ήταν
ήδη τόπος λατρείας, αφιερωμένος στην
τοπική θεότητα Φυλλίδα.
Ιδιαίτερα σημαντικό
εύρημα για την ερμηνεία του μνημείου
θεωρώ τα ζωγραφισμένα επιστύλια: Οι
παραστάσεις που διακρίνονται σε αυτά,
δηλαδή η Νίκη, ο τρίποδας, ο ταύρος, το
φοινικόδεντρο κ.ο.κ. υποδεικνύουν έναν
απευθείας συσχετισμό με τους Δελφούς.
Κατά την άποψή μου, αυτή η συμβολική
σύνδεση με τον ιερό για τους αρχαίους
Ελληνες τόπο των Δελφών, οδηγεί στο
συμπέρασμα ότι ο Τύμβος της Αμφίπολης
είναι ένα μνημείο αφιερωμένο στον
πολεμικό θρίαμβο του Μεγάλου Αλεξάνδρου
επί των Περσών. Ο Αθηναίος στρατηγός
Κίμων αφιέρωσε μεταξύ άλλων και ένα
φοινικόδεντρο στο ιερό του Απόλλωνα
των Δελφών ύστερα από την νίκη του επί
των Περσών στον ποταμό Ευρυμέδοντα
(469-466 π.Χ). Εμπνεόμενοι από αυτό, οι
παραγγελιοδότες του Τύμβου στην Αμφίπολη
επανέλαβαν τη συμβολική αφιέρωση στη
μεγάλη νίκη του μακεδονικού στρατού,
στην οποία δεν μπορεί παρά να είχε
συμβάλει ο νεκρός.
Το όλο μνημείο είναι
εξαιρετικά σημαντικό, διότι μαρτυρά τη
στροφή της ελληνιστικής κοσμοαντίληψης
στο υπερμέγεθες, κάτι που συνδυάζεται
αμέσως με την απολυταρχική εξουσία.
- Η επικεφαλής της
ανασκαφής, η κυρία Κατερίνα Περιστέρη,
υποβάθμισε πρόσφατα τη σημασία των
ανευρεθέντων σκελετών. Συμφωνείτε με
αυτή τη θεώρηση;
Μου φαίνεται λογικό το
ότι, όπως είπαν οι ανασκαφείς, οι νεκροί
που βρέθηκαν είχαν ριφθεί ατάκτως στο
συγκεκριμένο σημείο, άρα μάλλον δεν
ήταν αυτά τα άτομα για τα οποία φτιάχτηκε
ο τάφος. Φυσικά, δεν γνωρίζω τον αρχικό
νεκρό του Τύμβου και φαντάζομαι πως
κανείς δεν μπορεί να ξέρει πότε ή εάν
θα μάθουμε ποτέ την ταυτότητά του.
Ωστόσο, οι λόγοι για τους οποίους
κατασκευάστηκε το μνημείο, προκειμένου
να αποδοθούν τιμές σε κάποιον ή κάποιους,
είναι εμφανείς από το ζωγραφισμένο
επιστύλιο, με τον φοίνικα και τις
υπόλοιπες αναπαραστάσεις. Κατά τη γνώμη
μου, η καλλιτεχνική και ιστορική άποψη
του Τύμβου της Αμφίπολης έχουν πολύ
μεγαλύτερη σημασία. Διότι ο Τύμβος είναι
ένα λαμπρό μνημείο, αφιερωμένο στην
ασιατική εκστρατεία των Μακεδόνων -και
ο φοίνικας αυτό το δείχνει ξεκάθαρα-,
κάτι που είναι μακράν πιο σημαντικό από
την ταυτότητα των νεκρών. Τουλάχιστον
αυτό πιστεύω εγώ, ως ιστορικός της
αρχαίας τέχνης.
- Θεωρείτε πιθανόν,
όμως, ότι ο Τύμβος συνδέεται με τη
δυναστεία των Τημενιδών ή, έστω, με τον
κύκλο των στρατηγών περί τον Αλέξανδρο;
Πιστεύω ότι κάποιος
πολύ υψηλόβαθμος πολεμιστής ήταν
θαμμένος εκεί και συμφωνώ με τον
αρχιτέκτονα της ανασκαφικής ομάδας,
τον κ. Μιχάλη Λεφαντζή, ο οποίος έχει
δηλώσει κάτι παρόμοιο σε τηλεοπτική
του συνέντευξη. Επιπλέον θεωρώ ότι ο
Τύμβος είχε σχέση με τον κύκλο του
Μεγάλου Αλεξάνδρου, όχι όμως με την
Ολυμπιάδα όπως είχε υποτεθεί, αυτό είναι
εξαιρετικά απίθανο. Δεν βλέπω το λόγο
γιατί να έχει ταφεί η Ολυμπιάδα στην
Αμφίπολη, δεν βλέπω τη σύνδεσή της με
τη νίκη επί των Περσών ή κάποιον ισχυρό
δεσμό της Ολυμπιάδας με τους Δελφούς.
Δεν θέλω να υπεισέλθω στη μάταιη
ονοματολογία, για το εάν θα μπορούσε να
είναι ο Ηφαιστίων ή οποιοσδήποτε άλλος.
Αυτό που κρίνω εγώ, είναι ότι ο Τύμβος
δημιουργήθηκε στην Αμφίπολη πρώτα από
όλα διότι οι τύμβοι, οι οποίοι ήταν ούτως
ή άλλως ένα χαρακτηριστικό στοιχείο
των ελληνικών πόλεων, για τους Μακεδόνες
έγιναν, κατά κάποιο τρόπο, το πιο σπουδαίο
σημείο του αστικού τοπίου. Ενώ, όπως
γνωρίζουμε, στην κλασική «πόλιν» το πιο
σημαντικό κέντρο ήταν ο ναός, το ιερό.
- Υπάρχει πάντα η
απορία «γιατί στην Αμφίπολη;»
Η Αμφίπολη επελέγη,
διότι ήταν το σημείο εκκίνησης της
εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι
Αιγές και η Πέλλα ήταν μεν σημαντικά
μέρη για τους Μακεδόνες, αλλά δεν ήταν
τόσο στενά συνδεδεμένα με την εκστρατεία
του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επιπλέον, η δική
μου θεωρία λέει ότι θέλησαν να τοποθετήσουν
έναν επιφανή νεκρό σε ένα σημείο που
ήταν ήδη ιερό. Εάν αυτό ήταν το ηρώον
της Φυλλίδος (κάτι που φαίνεται πολύ
πιθανόν διότι ο γήλοφος ήταν καλυμμένος
με πράσινο και δέντρα, ιδιαίτερα
αμυγδαλιές, στοιχείο χαρακτηριστικό
της λατρείας των ανθρώπων της περιοχής
για την Φυλλίδα), ο χώρος ήταν ήδη ισχυρά
καθοσιωμένος και γι' αυτό η σημασία του
βάρυνε για την επιλογή του.
- Υπάρχει πολιτικός
συμβολισμός στο τεράστιο μέγεθος του
Τύμβου;
Στην περίοδο για την
οποία συζητάμε, δηλαδή το τελευταίο
τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα, υπάρχει μία
καινοτομία -η αγάπη για τις μεγαλύτερες
διαστάσεις, κάτι που είχε αρχίσει ήδη
με τον Μαύσωλο. Ο λατινικός όρος είναι
magniloquentia, ο μαξιμαλισμός, ο οποίος οδηγεί
τελικά στο μπαρόκ. Είναι η ιδέα του να
οραματίζεται κάποιος πελώρια μνημεία,
ενώ η κλασική τέχνη δεν αρέσκεται σε
κάτι τέτοιο, προτιμά τη συμμετρία, τις
αναλογίες, το «μέτρον», το est modus in rebus, ή
ne quid nimis, το «μηδέν άγαν». Αντιθέτως, οι
Μακεδόνες τείνει προς τα μεγάλα και
επιβλητικά οικδομήματα, κάτι που
συναρτάται στην απολυταρχική ισχύ.
Εμφανίζεται ο γιγαντισμός γιατί πολλά
πράγματα έχουν αλλάξει στην αρχαιοελληνική
αντίληψη του κόσμου. Ένα μνημείο στη
λογική του γιγαντισμού είναι απόλυτα
εναρμονισμένο με το πνεύμα της περιόδου.
Το μνημείο και μόνο με
τις διαστάσεις του, έδειχνε πόσο
σημαντικοί ήταν οι βασιλείς που το
έφτιαξαν. Πιστεύω ότι κάποιος από την
ευρύτερη βασιλική οικογένεια ήταν
θαμμένος εκεί και αναρωτιέμαι εάν ο
Αντίπατρος ο Θεσσαλονικεύς, ο οποίος
έζησε την εποχή του Αυγούστου, σε ένα
επίγραμμα που, εάν θυμάμαι καλά είναι
το Νο. 705 του 7ου βιβλίου, περιγράφει την
Αμφίπολη, από την οποία εκείνη την εποχή
είχαν απομείνει μόνο ερείπια. Εκεί ο
ποιητής κάνει λόγο για έναν ναό της
Φυλλίδας που, πιθανότατα είναι ο σημερινός
Τύμβος Καστά.
ΠΗΓΗ: protothema.gr
