16 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1923

Εκλέγεται βουλευτής – πληρεξούσιος Θεσσαλονίκης στη Δ΄ Εθνοσυνέλευση, (για τις εκλογές θα μιλήσουμε παρακάτω) ο διακεκριμένος στρατιωτικός και πολιτικός, αλλά και δικτάτορας, Θεόδωρος Πάγκαλος, (φωτογραφία) που συνέδεσε το όνομά του με τη συμπρωτεύουσα, για πρώτη φορά το 1916, όταν υποστήριξε το Κίνημα της Θεσσαλονίκης και ως αντισυνταγματάρχης ανέλαβε τη διοίκηση του 9ου Συντάγματος Κρητών. Ο Πάγκαλος συνδέεται με την Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία γενικότερα, και με άλλα ιστορικά γεγονότα, τα οποία θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε παρακάτω. Τον Ιούνιο του 1925 ο Θεόδωρος Πάγκαλος – παππούς του σημερινού αντιπροέδρου της κυβερνήσεως – ετοίμαζε στρατιωτικό πραξικόπημα. Το βράδυ της 24ης Ιουνίου πληροφορείται ότι επίκειται σύλληψή του. Αμέσως κινητοποιεί τους μυημένους αξιωματικούς να καταλάβουν στην Αθήνα στρατηγικές θέσεις και εκδηλώνεται αρχικά το κίνημα. Στη Θεσσαλονίκη ο στόλος θα προσχωρήσει στο κίνημα, ενώ το θωρηκτό «Αβερωφ» θα καταληφθεί από μυημένους αξιωματικούς του πολεμικού ναυτικού. Στη συνέχεια ακολουθεί και η Καβάλα. Σύντομα η Θράκη και η Μακεδονία ελέγχονται από τους κινηματίες.

Στις 10 π.μ. της 25ης Ιουνίου ο Θεόδωρος Πάγκαλος στέλνει τελεσίγραφο στον πρόεδρο της Δημοκρατίας Παύλο Κουντουριώτη, με το οποίο ζητάει την παραίτηση της κυβέρνησης Μιχαλακοπούλου. Η χλιαρή στάση που επέδειξε ο Μιχαλακόπουλος ήταν καθοριστική για την επιτυχία του κινήματος. Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου παίρνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης και προτείνει στον Πάγκαλο να πάρει μέρος στην κυβέρνηση, αλλά ο κινηματίας, αφού έχει βεβαιωθεί ότι το κίνημα έχει επικρατήσει, διαμηνύει ότι μόνο ως πρωθυπουργός θα έπαιρνε μέρος σε κυβέρνηση. Ο Παπαναστασίου καταθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης.
Στη Θεσσαλονίκη η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ πληροφορεί τους αναγνώστες της για τα γεγονότα με δύο αλλεπάλληλες εκδόσεις την Πέμπτη 25 Ιουνίου 1925. Περιγράφοντας την έκρηξη του κινήματος γράφει μεταξύ άλλων ότι «Η επί τα χείρω τροπή των εσωτερικών πραγμάτων της Χώρας εξηνάγκασε το Σώμα των Αξιωματικών, όπως επέμβη ενεργώς άπαξ έτι (Σ.Σ. Για μια άκόμη φορά) εν τω πόθω αυτού, προς ανύψωσιν του τόπου. [...] ούτω ανασυνεστήθησαν οι ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ, οίτινες είχον διαλυθή μετά την εγκαθίδρυσιν του Δημοκρατικού Πολιτεύματος.»
Επικεφαλής του κινήματος στη Μακεδονία ήταν ο αντιστράτηγος Χαράλαμπος Τσερούλης, ο οποίος με προκήρυξη, εντολή του Στρατιωτικού Συνδέσμου, τονίζει ότι «Ο Στρατός, σαρξ εκ της σαρκός του Ελληνικού Λαού και διερμηνεύων την θέλησιν αυτού (Σ.Σ. Η μόνιμη δικαιολογία των εξομωτών στρατιωτικών για να επιβάλουν δικτατορίες...) αξιοί: 1) Την άμεσον παραίτησιν της αμαρτωλής Κυβερνήσεως. 2) Την ανάθεσιν της Αρχής εις τον Αρχηγόν των Δημοκρατικών Φιλελευθέρων στρατηγόν κ. Πάγκαλον, τον οποίον περιβάλλει αμέριστος η εμπιστοσύνη του Δημοκρατικού κόσμου και Δηλεί ότι θα πατάξη πάντα όστις θα ετόλμα ν΄ αντιστή εις την θέλησιν του Έθνους. Εντολή του Στρατιωτικού Συνδέσμου ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΣΕΡΟΥΛΗΣ.»
Ο Πάγκαλος αναλαμβάνει πρωθυπουργός στις 26 Ιουνίου. Στην κυβέρνηση που σχημάτισε, κράτησε ο ίδιος το υπουργείο Στρατιωτικών, ενώ παρουσιάστηκε ως πρωθυπουργός στη Βουλή και πήρε ψήφο εμπιστοσύνης από όλους τους βουλευτές, πλην 14. Τα κόμματα Μιχαλακόπουλου και Καφαντάρη απείχαν. Στις 13 Ιουλίου 1925 ο Πάγκαλος προχώρησε στην κατάργηση της ελευθερίας του Τύπου, ο οποίος τέθηκε υπό καθεστώς αυστηρής λογοκρισίας, ενώ πολλοί δημοσιογράφοι συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν, όπως ο διευθυντής της εφημερίδας ΕΣΤΙΑ Κύρος Κύρου κ. α. Είναι ενδεικτικό ότι κατά τη διάρκεια της δικτατορίας Πάγκαλου απαγορεύθηκε η λειτουργία των εφημερίδων ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ και ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ. Παράλληλα, υπήρξαν μαζικές διώξεις και εκτοπισμοί πολιτικών του αντιπάλων, όπως οι Ιωάννης Μεταξάς, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Νικόλαος Πλαστήρτας, Γεώργιος Παπανδρέου, ενώ ετέθη στο στόχαστρο το νεοσύστατο τότε ΚΚΕ. Με διάταγμα της 30ης Σεπτεμβρίου του 1925 κατήργησε τη Βουλή με το αιτολογικό ότι είχε χάσει την εμπιστοσύνη του Έθνους. Οι πολιτικοί αρχηγοί, πιστεύοντας στις δεσμεύσεις Πάγκαλου, του επέτρεψαν ουσιαστικά να αναλάβει αναίμακτα τα ηνία της χώρας.
Στις φωτογραφίες οι δύο εκδόσεις της ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ της 25ης Ιουνίου και οι τίτλοι των αθηναϊκών εφημερίδων ΣΚΡΙΠ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ και ΕΜΠΡΟΣ.

Τον Οκτώβριο του 1925 πραγματοποιήθηκαν δημοτικές εκλογές. Στη Θεσσαλονίκη, όπως είδαμε παλαιότερα, εξελέγη δήμαρχος ο Μηνάς Πατρίκιος, ο οποίος όμως καθαιρέθηκε με ειδικό νόμο, επειδή είχε υποστηριχθεί από την αριστερά και το Εργατικό Κέντρο της πόλης. Το Δεκέμβριο οι εκλογές επαναλήφθηκαν, ο Πατρίκιος επανεξελέγη και ο Πάγκαλος, μη θέλοντας να διώξει τον δήμαρχο, εξόρισε τους φίλα προσκείμενους δημοτικούς συμβούλους αντικαθιστώντας τους με δικούς του!
Στις 3 Ιανουαρίου 1926 παραιτήθηκε ο ναύαρχος Χατζηκυριάκος από το υπουργείο Ναυτικών, ένας από τους σημαντικότερους υποστηρικτές του Πάγκαλου. Τον Φεβρουάριο αποτράπηκε η πραγματοποίηση κινήματος από τον Κονδύλη. Στις 15 Μαρτίου παραιτήθηκε και ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης, διαμαρτυρόμενος για τις αυθαιρεσίες της δικτατορίας Πάγκαλου. Η είδηση της παραίτησής του κυκλοφόρησε τρείς μέρες αργότερα καθώς δεν δημοσιεύθηκε για λόγους σκοπιμότητας αμέσως. Ο Πάγκαλος αμέσως προκήρυξε εκλογές για την ανάδειξη νέου προέδρου, προερχόμενου αυτή τη φορά από το λαό. Στις εκλογές αυτές, που έγιναν στις 4 και 11 Απριλίου 1926, τα δημοκρατικά πολιτικά κόμματα δήλωσαν αποχή και έτσι δεν κατάφεραν να εκμεταλλευθούν αυτή την ευκαιρία. Ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής, τον οποίο πρότειναν για την προεδρία, δεν είχε μεγάλη απήχηση στο λαό, ενώ η αποχή που ζήτησαν δεν είχε αποτέλεσμα. Ο Πάγκαλος εξελέγη άνετα πρόεδρος της Δημοκρατίας, λαμβάνοντας 782.589 ψήφους έναντι 56.126 του Δεμερτζή. Έτσι στις 18 Απριλίου ορκίστηκε πρόεδρος της Δημοκρατίας, διατηρώντας παράλληλα το αξίωμα του πρωθυπουργού.
Για την ιστορία να αναφέρουμε τα αποτελέσματα των εκλογών αυτών στους Μακεδονικούς νομούς Καβάλας (επί 8.102 ψηφισάντων Πάγκαλος 7899, Δεμερτζής 35 και 168 άκυρα), Κοζάνης (επί 4645 Πάγκαλος 4613) και Φλωρίνης (επί 4515 ψηφισάντων Πάγκαλος 4068, Δεμερτζής 263 και 82 άκυρα.)

Την εκλογική εβδομάδα (4 – 11 Απριλίου 1926) σημειώθηκε στη Θεσσαλονίκη ένα.. οπερετικό μάλλον στασιαστικό κίνημα εναντίον του Πάγκαλου, όπως είδαμε και στην ημερολογιακή καταγραφή της 9ης Απριλίου 1926 και θυμίζουμε μερικές λεπτομέρειες. Το κίνημα, του οποίου αρχηγοί ήταν οι αξιωματικοί Καρακούφας,Μπακιρτζής, Τζαβέλας και Καλοχριστιανάκης, κατεστάλη εντός 6 ωρών, όπως πρόβαλαν στους τίτλους τους οι αθηναϊκές εφημερίδες ΕΜΠΡΟΣ και ΣΚΡΙΠ, (φωτογραφία). Για την καταστολή του κινήματος κινήθηκε και ο Στόλος και όπως σημείωνε το ΕΜΠΡΟΣ, για την μετακίνηση αυτή δαπανήθηκε ποσό 500.000 δραχμών της εποχής, σε πετρέλαιο!
Εκτός από τις διώξεις κατά του τύπου και τους εκτοπισμούς πολιτικών η δικτατορία του Πάγκαλου βαρύνεται και με άλλες, αντιδημοκρατικές ενέργειες. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται και η ίδρυση ειδικού δικαστηρίου, το οποίο είχε καταδικάσει σε θάνατο διά απαγχονισμού δύο καταχραστές αξιωματικούς, τους Δρακάτο και Ζαρειφόπουλο, οι οποίοι και κρεμάστηκαν στο Γουδί.
Ο δικτάτορας Πάγκαλος δεν δίστασε να συνάψει επιζήμιες για το κράτος συμβάσεις και κατά τη διάρκεια της εξουσίας του υιοθέτησε εθνικιστική ρητορεία, δημιουργώντας συγκρούσεις με τα γειτονικά κράτη. Τον Οκτώβριο του 1926 δημιουργήθηκε μια μικροσυμπλοκή μεταξύ βουλγαρικών και ελληνικών σωμάτων στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Ο Πάγκαλος αμέσως διέταξε την είσοδο ελληνικών στρατευμάτων στη Βουλγαρία. Η προέλαση των ελληνικών στρατευμάτων αναχαιτίστηκε απο την Κοινωνία των Εθνών, η οποία με ψήφισμά της δικαίωσε τη Βουλγαρία και υποχρέωσε την Ελλάδα να καταβάλει ως πολεμική αποζημίωση 50 χιλιάδες χρυσές λίρες. Το περιστατικό αυτό είναι χαρακτηριστικό των κακών χειρισμών της δικτατορίας Πάγκαλου στα θέματα της εξωτερικής πολιτικής και έμεινε στην ιστορία ως «Επεισόδιο του Πετριτσίου».
Το μεγαλύτερο όμως ατόπημα του Πάγκαλου ήταν η σύναψη συνθήκης με τη Γιουγκοσλαβία. Στις 17 Αυγούστου 1926 υπογράφηκε συνθήκη μεταξύ των δύο χωρών, για την οποία αντέδρασε όλος ο πολιτικός και επιχειρηματικός κόσμος. Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας εκείνη την περίοδο ήταν ο Λουκάς Κανακάρης-Ρούφος. Μεταξύ των άλλων, η συνθήκη προέβλεπε την συγκυριαρχία της Γιουγκασλαβίας στο λιμένα της Θεσσαλονίκης και στην κοιλάδα Αξιού, την παραχώρηση του ελέγχου της σερβικής μονής στο Άγιο Όρος, καθώς τη μετατροπή της σιδηροδρομικής γραμμής Γευγελής σε ελληνοσερβική, με την προυπόθεση όμως ότι οι υπάλληλοι θα μιλούσαν τη σερβική γλώσσα. Η συνθήκη αυτή προξένησε επίσης έντονη δυσαρέσκεια και στους κύκλους των στρατιωτικών, δυσαρέσκεια η οποία φάνηκε στη συνέχεια.
Το μοιραίο ήταν ο Πάγκαλος που είχε ανέλθει στην εξουσία με πραξικόπημα, να ανατραπεί κι΄ αυτός με κίνημα! Η βενιζελική πολιτική ηγεσία δεν ήταν πια διατεθειμένη να ανεχθεί τον Πάγκαλο. Το Κίνημα του Γεωργίου Κονδύλη στις 22 Αυγούστου 1926 κατόρθωσε να ανατρέψει το δικτάτορα. Ο Κονδύλης χρησιμοποίησε στο Κίνημά του τα «Δημοκρατικά Τάγματα», δηλαδή τους πραιτωριανούς που είχε χρησιμοποιήσει ο ίδιος ο Θεόδωρος Πάγκαλος, για να καταλάβει την εξουσία και να διατηρηθεί σ΄ αυτήν...
(Πηγές εφημερίδες της εποχής και ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ).