12 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 333 π. Χ.

Η δεύτερη μεγάλη μάχη και θριαμβευτική νίκη του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ισσό, οφειλομένη και αυτή στο στρατηγικό δαιμόνιο του Μακεδόνα στρατηλάτη. Ο Δαρείος για να μη συλληφθεί ή χάσει τη ζωή του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το βασιλικό άρμα και πάνω σ΄ αυτό την ασπίδα και το τόξο του – πράξη που την αρχαία εποχή εθεωρείτο ατιμωτική – και διέφυγε με μία φοράδα! Οι απώλειες στη συντριπτική ήττα των Περσών ήταν βαρύτατες: 100.000 πεζοί και 10.000 ιππείς νεκροί, από ένα στρατό 600.000 ανδρών, Περσών και μισθοφόρων μεταξύ των οποίων και Έλληνες. Ο Αλέξανδρος έχασε 300 πεζούς και 150 ιππείς.

Για τη μεγαλειώδη αυτή πολεμική επιχείρηση, που διεξήχθη στην περιοχή του ποταμού Πίναρος της Ισσού, ο Αρριανός έχει μία λεπτομερή, θαυμάσια περιγραφή, από την οποία θα παραθέσουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα. Γράφει:
«Όταν πλέον οι εχθροί ευρίσκοντο εις μικράν απόστασιν, ο Αλέξανδρος περιερχόμενος έφιππος όλα τα μέρη του στρατεύματός του, προέτρεπε τους στρατιώτας να αναδειχθούν γενναίοι άνδρες, προσφωνών ονομαστικώς όχι μόνον τους αρχηγούς του στρατεύματος μετά του προσήκοντος επαίνου, αλλά και τους ιλάρχας και τους λοχαγούς καθώς και εκείνους από τους ξένους μισθοφόρους, όσοι κατά το αξίωμα και την ανδρείαν ήσαν επισημότεροι... [...] Όταν έφθασε εις απόστασιν βολής τόξου, πρώτοι οι περί τον Αλέξανδρον και ο ίδιος ο Αλέξανδρος, ο οποίος ήτο τεταγμένος επί της δεξιάς πτέρυγος, εισώρμησαν ταχέως εις τον ποταμόν δια να εμπνεύσουν τρόμον εις τους Πέρσας με την σφοδρότητα της επιθέσεώς των, ώστε να υποστούν ολίγας φθοράς από τους Πέρσας τοξότας όταν συμπλακούν ταχύτερον μαζί των. Και όλα συνέβησαν, όπως τα υπελόγιζεν ο Αλέξανδρος. Διότι ευθύς ως η μάχη συνήφθη, ετράπησαν εις φυγήν οι παρατεταγμένοι εις την αριστεράν πτέρυγα του Περσικού στρατεύματος και εις το σημείον αυτό ο Αλέξανδρος και οι μετ΄αυτού κατήγαγον λαμπράν νίκην. [...] 
Εν τω μεταξύ, αι τάξεις της δεξιάς πτέρυγος  επειδή έβλεπον, ότι αι απέναντι αυτών περσικαί δυνάμεις είχον ήδη τραπεί εις φυγήν, εστράφησαν οπίσω και επετέθησαν κατά των μισθοφορικών στρατευμάτων του Δαρείου, απωθήσαντες αυτούς από τον ποταμόν και περικύκλωσαν τους μισθοφόρους. Δεδομένου ότι είχον εκ των πλαγίων εισορμήσει από το μέρος όπου είχε διασπασθή το μέτωπον του Περσικού στρατεύματος, κατέκοπτον ευκόλως αυτούς. Οι ιππείς όμως, των Περσών, οι οποίοι ήσαν παρατεταγμένοι έναντι του Θεσσαλικού ιππικού, δεν παρέμειναν εντός του ποταμού, αλλά αφού τον διέβησαν, επέπεσαν ρωμαλέως κατά των τάξεων του Θεσσαλικού ιππικού. Εις αυτό το σημείον συνήφθη σκληροτάτη ιππομαχία, οι δε Πέρσαι δεν απεσύρθησαν, παρά μόνον όταν αντελήφθησαν ότι ο Δαρείος είχε τραπή εις φυγήν και είχον αποσπασθή εξ αυτών οι μισθοφόροι, οι οποίοι κατεκόπησαν από την Μακεδονικήν φάλαγγα. Τότε η φυγή εκλιμακώθη και εγενικεύθη. Οι ίπποι των Περσών κατά την υποχώρησιν, υπέφερον φοβερά διότι έφερον επ΄ αυτών ιππείς βαρέως ωπλισμένους, οι οποίοι καίτοι ήσαν πολυάριθμοι, διέβαιναν κατά την υποχώρησιν από στενάς διαβάσεις τελούντες συγχρόνως εις μεγάλην αταξίαν, ένεκα του κυριεύσαντος αυτούς φόβου. Ούτοι δε υφίσταντο περισσοτέρας φθοράς, καταπατούμενοι μεταξύ των, παρά από τους καταδιώκοντας εχθρούς. Τότε το Θεσσαλικόν ιππικόν εξαπέλυσεν εναντίον των σφοδράν επίθεσιν και εφονεύοντο περισσότεροι πεζοί εξ αιτίας της ατάκτου φυγής των ιππέων.
Ο Δαρείος, επειδή η αριστερά πτέρυξ του στρατού του ετρομοκρατήθη από την πρώτην στιγμήν, με την αιφνιδίαν εμφάνισιν του Αλεξάνδρου, και είδε να αποσπάται εις αυτό το σημείον η αριστερά πτέρυξ, διαχωριζομένη από το υπόλοιπον στράτευμά του, αμέσως, εις την θέσιν εις την οποίαν ευρίσκετο, επιβαίνων του άρματός του ετράπη εκ των πρώτων εις φυγήν. Και όταν κατά την φυγήν έτρεχε επί ομαλού εδάφους, διεσώζετο δια του άρματος, όταν όμως συνήντησε χαράδρας και άλλα δυσκολοδιάβατα μέρη, εγκατέλειψε το άρμα, την ασπίδα και απέβαλε τον μανδύαν. Επί του άρματος εγκατέλειψε και το τόξον του και αφού επήδησεν επί ίππου συνέχιζε την φυγήν του. Η νυξ, η οποία μετ΄ ολίγον επήλθε, διέσωσε αυτόν από την αιχμαλωσίαν εις χείρας του Αλεξάνδρου, ο οποίος, μετ΄ ολίγον παρέλαβε το άρμα του Δαρείου, την ασπίδα, τον βασιλικόν μανδύα και το τόξον του...[...] 

 Το πλήθος των φονευθέντων Περσών ανήλθεν εις τον αριθμόν των εκατόν χιλιάδων και μεταξύ αυτών ήσαν άνω των δέκα χιλιάδων ιππείς. Καθώς μάλιστα ανέφερεν ο Πτολεμαίος, ο οποίος συνώδευε τότε μαζί με άλλους τον Αλέξανδρον, οι μετ΄ αυτών καταδιώκοντες τον Δαρείον, όταν ευρέθησαν προ μιας φάραγγος, διέβησαν αυτήν πατώντες επί των νεκρών. Το στρατόπεδον του Δαρείου ευθύς αμέσως εξ εφόδου εκυριεύθη. Συνελήφθησαν τότε, η μήτηρ και η σύζυγός του, η οποία συγχρόνως ήτο και αδελφή του Δαρείου (Σ.Σ. Ο γάμος μεταξύ αδελφών ήταν συνηθισμένος στην Ανατολή, όπου άνθιζε και το πολυγαμικό σύστημα. Ο Στράβωνας μάλιστα αναφέρει ότι ήταν πατροπαράδοτο στους Μηδους να συνουσιάζονται με τις μητέρες τους!) και ο μικρός υιός του Δαρείου, ως επίσης, αι δύο θυγατέρες του και μερικαί άλλαι γιναίκες της βασιλικής συνοδείας... Ο Δαρείος τα πλείστα των χρημάτων του και τας αποσκευάς που τον ηκολούθουν, χάριν της πολυτελούς διαίτης του, είχεν αποστείλει εις την Δαμασκόν, ώστε εις το στρατόπεδόν του ο Αλέξανδρος δεν κατέσχε περισσότερα από τρεις χιλιάδας τάλαντα. Τα εις Δαμασκόν ευρισκόμενα χρήματα κατελήφθησαν βραδύτερον υπό του Παρμενίωνος, ο οποίος απεστάλη δι΄ αυτόν τον σκοπόν.» 
Στη φωτογραφία η περίφημη τοιχογραφία της Πομπηίας, όπως έχει αποκατασταθεί. Παριστά κατ΄ άλλους τη μάχη της Ισσού και κατ΄ άλλους των Γαυγαμήλων, που είναι και το πιθανότερο. Πάντως και στις δύο κατενίκησε ο Αλέξανδρος τον Δαρείο.