<Ο Εμμανουήλ Παπάς (1772 - 1821) ξεκίνησε από το χωριό Δοβίστα Σερρών, σημερινό Εμμ. Παπάς, με πολύ λίγες γραμματικές γνώσεις, για να εξελιχθεί σε μεγαλέμπορο των Σερρών με καταστήματα στη Βιέννη και στην Κωνσταντινούπολη. Η περιουσία του, κινητή και ακίνητη, γρήγορα ξεπέρασε τις 300.000 τάλιρα εποχής. Η τεράστια αυτή οικονομική επιφάνεια επέτρεψε στον Εμμ. Παπά να γίνει ο κατ' εξοχήν δανειστής των τούρκων μπέηδων και αγάδων της πόλης των Σερρών αλλά και της περιφέρειας. Με τον τρόπο αυτό κατάφερε να έχει στενές σχέσεις αλλά και να επηρεάζει τον τότε πανίσχυρο τοπάρχη Ισμαήλ Μπέη, που υπήρξε ένας άλλος σχεδόν Αλή Πασάς των Ιωαννίνων για τα Σέρρας. Ο Εμμ. Παπάς χρησιμοποίησε τις "σχέσεις" του αυτές προς όφελος των συμπατριωτών του που δοκιμάζονταν σκληρά, υποστηρίζοντας και προφυλάσσοντάς τους. Τον Ισμαήλ Μπέη, ύστερα από τον θάνατό του, διαδέχθηκε ο γιος του Γιουσούφ Μπέης Σέρεσλης, άτομο ιδιαίτερα επιρρεπές και έκδοτο σε ασωτείες και σπατάλες. Αυτό τον ανάγκασε να δημιουργήσει ακόμη μεγαλύτερα χρέη από ό,τι ο πατέρας του, χρέη που έφτασαν τις 40.000 μαχμουντιέδες, δηλαδή ένα περίπου εκατομμύριο χρυσές δραχμές με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ανταποκριθεί στην εξόφλησή τους. Μόνο ύστερα από πιέσεις και κατόπιν επιμονής του Εμμ. Παπά για εξόφληση των χρεών του ο "αισχροκερδής διοικητής" θα του δώσει τα μισά από όσα του χρωστούσε αλλά ταυτόχρονα θα τον απειλήσει και με θάνατο. Έτσι, τον Οκτώβριο του 1817, ο Εμμ. Παπάς θα αναγκασθεί να φύγει κρυφά από τα Σέρρας με προορισμό του την Κωνσταντινούπολη, αφήνοντας τη φύλαξη της οικογενείας του στο μητροπολίτη Χρύσανθο. Στην Κωνσταντινούπολη ο Σερραίος προύχοντας γνωρίζεται με τον φιλικό Κων/νο Παπαδάτο, που ύστερα από δύο χρόνια και συγκεκριμένα στις 21 Δεκεμβρίου 1819 και σε ηλικία 47 χρονών, θα μυήσει στη Φιλική Εταιρεία. Στη διάρκεια της μύησης, ο Εμμ. Παπάς θα υποσχεθεί με "αφιερωτικόν" του προς τον Χρύσανθο ότι θα καταθέσει στο ταμείο της 1000 γρόσια με το αιτιολογικό όπως αυτό χρησιμοποιηθεί για "την δημιουργουμένην και μάλλον ήδη ενεργουμένην Σχολήν της Πατρίδος". Η μύηση αυτή του Εμμ. Παπά σημειώνεται με τον εξής αριθμό και χαρακτηριστικά: "Εμμανουήλ Παπάς, Σέραλης, Χρονών 47. Δια Κωνσταντίνου Παπαδάτου. 1819 Δεκεμβρίου 21 Κωνσταντινούπολις. Τω Αγίω Σερρών Χρυσάνθω εις Σέρρας Γρ. 1000". Όμως, στην Κων/πολη, ο Εμμ. Παπάς καταφέρνει εκτός των άλλων και μέσω της παρέμβασης της Υ. Πύλης να εισπράξει τελικά και το χρέος του Γιουσούφ.
Στα Σέρρας, την απουσία του προσπαθεί να καλύψει ο μεγαλύτερος γιος του ο Αθανάσιος, ο οποίος τον αντικαθιστά στις διάφορες εργασίες του και ο οποίος δε θα διστάσει να δανείσει ακόμη και άτοκα (9.843 και 14 παράδες) στους κατοίκους της ιδιαίτερης πατρίδας του πατέρα του, χρήματα που τελικά δεν εισπράχθηκαν ποτέ και σε εποχή που κυριολεκτικά οργίαζε η τοκογλυφία. Δεν υπάρχει κάποια αποτύπωση της φυσιογνωμίας του μεγάλου αυτού τέκνου της Σερραϊκής γης ούτε σε ζωγραφιά, ούτε σε κάποια γκραβούρα της εποχής. Αλλά, ούτε και κάποια περιγραφή του. Η μοναδική αναφέρεται από τον Ευάγγελο Στράτη στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε στα 1914. Και από αυτό δανειζόμαστε τα όσα γράφει γι' αυτόν ο Σερραίος λόγιος και ιστορικός. Ο Εμμ. Παπάς - γράφει ο Ευ. Στράτης - "...ην μέτριος το ανάστημα και ωκύπους. Ως ιδιαίτερα χαρακτηριστικά φέρονται, ο μακρύς λαιμός, οι μακροί ωσαύτως δάκτυλοι των χειρών, το ευρύ μέτωπον, το αέτειον όμμα, οξύ και εταστικόν όσον ουδενός άλλου εν Δοβίστη και Σέρραις. Ην προς τούτοις τους λόγους μειλίχιος, μετά μειδιάματος πάντοτε λαλών βραδέως δε και ησύχως τας λέξεις προφέρων. Έλεγεν ολίγα και σοβαρά, αναμένων πάντοτε τους άλλους να ομιλήσωσι και ερωτώμενος μόνον να απαντά. Εν συνεδριάσει η συναναστροφή ελάμβανε τον λόγον τελευταίος, εκφέρων γνώμην πάντοτε ορθήν, ην ευλαβώς παραδέχοντο οι παρεστώτες..." Στην Κωνσταντινούπολη, ο Εμμ. Παπάς και κατόπιν εντολής του Αλέξ. Υψηλάντη, προκειμένου να προετοιμάσει τον ξεσηκωμό των κατοίκων της Μακεδονίας, αγοράζει όπλα και πολεμοφόδια και στις 23 Μαρτίου 1821 τα φορτώνει σε καράβι και αναχωρεί για το Άγιο Όρος, που θεωρούνταν σαν ο πλέον "κατάλληλος τόπος" για τον επικείμενο ξεσηκωμό. Εκείνη την εποχή στα 20 μοναστήρια της Χερσονήσου του Άθω μόναζαν 3.000 άνδρες, αριθμός κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητος για στρατολόγηση, ενώ αρκετοί από αυτούς είχαν κιόλας μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία. Ο Εμμ. Παπάς αποβιβάζεται στην Μονή Εσφιγμένου και αμέσως δίνει το έναυσμα της Επανάστασης πρώτα στα γύρω χωριά και ύστερα σχεδόν σε όλα. Στις 2 Ιουνίου οι ελληνικές δυνάμεις προελαύνουν προς τη Θεσσαλονίκη αλλά στην ουσία πρόκειται για "ρέπελο ασκέρι" που δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς ενισχύσεις, πολεμοφόδια και το κυριότερο ηγεσία. Γι αυτό και η Επανάσταση στη Χαλκιδική θα συρρικνωθεί γρήγορα και οι επαναστάτες θα περάσουν 4 ½ μήνες (Ιούνιος - Οκτώβριος 1821) αποκλεισμένοι στις δύο χερσονήσους. Είναι η εποχή που ο Δημ. Υψηλάντης ονομάζει τον Παπά "πληρεξούσιον αρχηγόν και διοικητήν των στρατιωτικών δυνάμεων του Αγίου Όρους της Κασσάνδρας και της Θεσσαλονίκης". Αλλά το επαναστατικό κίνημα του Εμμ. Παπά όπου να 'ναι φτάνει στο τέλος του. Η πτώση της Κασσάνδρας και "η αντιδραστική στάση" των μοναχών κάνουν την κατάσταση απελπιστική, ενώ άγριος, αποφασιστικός ακάθεκτος εισβάλλει ο Μεχμέτ Εμίν πασάς της Θεσσαλονίκης καταστρέφοντας, καίγοντας, σφάζοντας και ισοπεδώνοντας τα πάντα. Και τότε ο Εμμ. Παπάς θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει την Μονή Εσφιγμένου, να μπει σε ένα καράβι και να πάρει την κατεύθυνση της Ύδρας, έχοντας μαζί του, το μικρό του γιο τον Γιαννάκη καθώς και το προσωπικό του αρχείο. Όμως, οι μέχρι τότε κακουχίες, η κούραση αλλά και η απογοήτευση είχαν φθείρει την υγεία του Σερραίου επαναστάτη, με αποτέλεσμα να πάθει καρδιακή προσβολή και να πεθάνει, πριν το καράβι φθάσει στην Ύδρα, στην οποία και θάφτηκε το σώμα του στις 5 Δεκεμβρίου 1821 με τιμές στρατηγού. Στις 17/5/66 τα οστά του μεταφέρθηκαν στα Σέρρας και τοποθετήθηκαν στη βάση του ανδριάντα του ήρωα, που κοσμεί την κεντρική πλατεία Ελευθερίας. Ο Εμμ. Παπάς είχε έντεκα παιδιά (8 αγόρια και 3 θυγατέρες). Παραθέτουμε τα ονόματά τους, έτσι όπως αυτά αναφέρονται από τον ίδιο μαζί με την ημερομηνία γέννησης τους στο προσωπικό του αρχείο: 1. Αθανασάκης (25 Αυγούστου 1794) - Αποκεφαλίστηκε στη Χαλκίδα. 2. Αναστασάκης (13 Ιουνίου 1796) - Αγωνίστηκε στην άμυνα του Μεσολογγίου 3. Γιαννάκης (29 Σεπτεμβρίου 1798) - Σκοτώθηκε με τον Παπαφλέσσα στο Μανιάκι 4. Νεραντζή (13 Απριλίου 1801) 5. Νικολάκης (7 Μαρτίου 1803) - Σκοτώθηκε στο Καματερό Αττικής πολεμώντας με αρχηγό τον Γ. Καραϊσκάκη 6. Μιχαήλος (24 Μαίου 1805) 7. Γιώργης (25 Αυγούστου 1807) 8. Ελένη (19 Μαίου 1809) 9. Αλέξανδρος (23 Οκτωβρίου 1811) 10. Ευφροσύνη (23 Οκτωβρίου 1813) 11. Κωστάκης (26 Αυγούστου 1816) Σημείωση: Τα στοιχεία για τον Εμμ. Παπά καθώς και τα ονόματα των παιδιών του είναι από το βιβλίο του καθηγητή της Ιστορίας Αποστόλου Ε. Βακαλόπουλου: "Εμμανουήλ Παπάς - "Αρχηγός και υπερασπιστής της Μακεδονίας" - Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΟΥ", έκδοση: "Ίδρυμα μελετών χερσονήσου του Αίμου" Θεσσαλονίκη 1981.>
Στη φωτογραφία άγαλμα του Εμμανουήλ Παπά στην πλατεία Ελευθερίας των Σερρών.
