Εισαγωγή (Μέρος 2ον)

ΜΕΤΑ ΧΡΙΣΤΟΝ

Η γέννηση του Ιησού Χριστού ( οπότε αρχίζει και η νέα αρίθμηση των ετών ) βρίσκει τη Μακεδονία υπό ρωμαϊκή κατοχή, αλλά με ευνομία, ασφάλεια, οικονομική ανάπτυξη και πνευματική άνθηση. Γίνεται μάλιστα η «Χρυσή Πύλη» μέσα από την οποία πέρασε ο Χριστιανισμός στην Ευρώπη. Ας παρακολουθήσουμε, όμως, χρονολογικά τα γεγονότα που σημάδεψαν τη μετά Χριστόν ιστορία της Μακεδονίας.
49 – 57 μ.Χ.: Ο Απόστολος των Εθνών Παύλος, επισκέπτεται τη Μακεδονία και ιδρύει τη Χριστιανική Εκκλησία. Ο Χριστιανισμός, μέσω Μακεδονίας, περνάει στην Ευρώπη.
Για τις δύο επισκέψεις του Αποστόλου Παύλου στη Μακεδονία, που αποτελούν ένα ακόμη αδιαμφισβήτητο αποδεικτικό στοιχείο για την ελληνικότητα της Μακεδονίας και τη γνησιότητα της ελληνικής γλώσσας των Μακεδόνων, αντλούμε πληροφορίες από το ιερό βιβλίο «Πράξεις των Αποστόλων» (κείμενο του Ευαγγελιστού Λουκά). Στο κεφάλαιο 16 παράγραφος 8 έως και 15, που περιγράφει τη δεύτερη περιοδεία του Αποστόλου των Εθνών, διαβάζουμε, σε μετάφραση στην καθομιλουμένη:



«8 Έτσι, αφού παρέκαμψαν τη Mυσία, κατέβηκαν στην Tρωάδα. 9 Eκεί, στη διάρκεια της νύχτας, ο Παύλος είδε ένα όραμα. Mπροστά του στεκόταν ένας Mακεδόνας και τον παρακαλούσε λέγοντας: «Πέρνα στη Mακεδονία και βοήθησέ μας»
10 Όταν είδε το όραμα, ζητήσαμε να ξεκινήσουμε απευθείας στη Mακεδονία, συμπεραίνοντας ότι μας έχει καλέσει ο Kύριος να τους κηρύξουμε το Eυαγγέλιο.
11 Έτσι, αποπλεύσαμε από την Tρωάδα κατευθείαν στη Σαμοθράκη και την επόμενη μέρα στη Nεάπολη 12 κι από εκεί στους Φιλίππους, που είναι η πρώτη πόλη στην περιοχή εκείνη της Mακεδονίας, η οποία είναι Pωμαϊκή αποικία. Στην πόλη αυτή παρατείναμε την παραμονή μας για μερικές μέρες 13 και το Σάββατο βγήκαμε έξω από την πόλη, κοντά στο ποτάμι, που θεωρούνταν σαν τόπος προσευχής. Kι αφού καθίσαμε εκεί, μιλούσαμε στις γυναίκες που είχαν συγκεντρωθεί.
14 Mας άκουγε και μια θεοφοβούμενη γυναίκα, που την έλεγαν Λυδία. Aυτή ήταν πωλήτρια πορφυρένιων αντικειμένων από την πόλη των Θυατείρων. Aυτής της γυναίκας την καρδιά ο Θεός την άνοιξε, έτσι που να προσέχει σε αυτά που έλεγε ο Παύλος. 15 Kι όταν τελικά βαφτίστηκε και η οικογένειά της, μας παρακάλεσε λέγοντας: «Aν με έχετε κρίνει πως είμαι πιστή στον Kύριο, περάστε να μείνετε στο σπίτι μου". Kαι μας πίεσε επίμονα.»
Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην αρχαία ελληνική, που μιλούσαν τότε και ο Παύλος και οι Μακεδόνες και το παραθέτουμε αυτούσιο:
«8 παρελθόντες δὲ τὴν Μυσίαν κατέβησαν εἰς Τρῳάδα. 9 καὶ ὅραμα διὰ τῆς νυκτὸς ὤφθη τῷ Παύλῳ· ἀνήρ τις ἦν Μακεδὼν ἑστώς, παρακαλῶν αὐτὸν καὶ λέγων· διαβὰς εἰς Μακεδονίαν βοήθησον ἡμῖν. 10 ὡς δὲ τὸ ὅραμα εἶδεν, εὐθέως ἐζητήσαμεν ἐξελθεῖν εἰς τὴν Μακεδονίαν, συμβιβάζοντες ὅτι προσκέκληται ἡμᾶς ὁ Κύριος εὐαγγελίσασθαι αὐτούς. 11 ᾿Αναχθέντες οὖν ἀπὸ τῆς Τρῳάδος εὐθυδρομήσαμεν εἰς Σαμοθρᾴκην, τῇ δὲ ἐπιούσῃ εἰς Νεάπολιν, 12 ἐκεῖθέν τε εἰς Φιλίππους, ἥτις ἐστὶ πρώτη τῆς μερίδος τῆς Μακεδονίας πόλις κολωνία. ῏Ημεν δὲ ἐν αὐτῇ τῇ πόλει διατρίβοντες ἡμέρας τινάς, 13 τῇ τε ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων ἐξήλθομεν ἔξω τῆς πόλεως παρὰ ποταμὸν οὗ ἐνομίζετο προσευχὴ εἶναι, καὶ καθίσαντες ἐλαλοῦμεν ταῖς συνελθούσαις γυναιξί. 14 καί τις γυνὴ ὀνόματι Λυδία, πορφυρόπωλις πόλεως Θυατείρων, σεβομένη τὸν Θεόν, ἤκουεν, ἧς ὁ Κύριος διήνοιξε τὴν καρδίαν προσέχειν τοῖς λαλουμένοις ὑπὸ τοῦ Παύλου.
15 ὡς δὲ ἐβαπτίσθη καὶ ὁ οἶκος αὐτῆς, παρεκάλεσε λέγουσα· εἰ κεκρίκατέ με πιστὴν τῷ Κυρίῳ εἶναι, εἰσελθόντες εἰς τὸν οἶκόν μου μείνατε· καὶ παρεβιάσατο ἡμᾶς.»
Αλλά και στο κεφάλαιο 17 των «Πράξεων των Αποστόλων» (παράγραφοι 1 έως 15) διαβάζουμε περιγραφή για τη δεύτερη επίσκεψη του Αποστόλου των Εθνών στη Μακεδονία και ευρύτερα στην Ελλάδα, που είναι η εξής:
1 Στη συνέχεια, αφού πέρασαν από την Aμφίπολη και την Aπολλωνία, ήρθαν στη Θεσσαλονίκη, όπου ήταν η συναγωγή των Iουδαίων. 2 O Παύλος, λοιπόν, σύμφωνα με τη συνήθειά του, μπήκε στη συναγωγή και για τρία Σάββατα συζητούσε μαζί τους από τις Γραφές, 3 εξηγώντας τους και προσκομίζοντας αποδείξεις, πως ήταν αναγκαίο να πεθάνει ο Mεσσίας και να αναστηθεί από τους νεκρούς, και τους τόνιζε: «O Mεσσίας αυτός είναι ο Iησούς, τον οποίο εγώ σας κηρύττω». 4 Tότε μερικοί από αυτούς πείστηκαν και συντάχθηκαν με τον Παύλο και το Σίλα κι επίσης μεγάλος αριθμός από τους θεοσεβείς Έλληνες, καθώς και από τις γυναίκες της ανώτερης κοινωνίας όχι λίγες.
5 Mα οι Iουδαίοι, όσοι δεν πείθονταν, ζηλοφθόνησαν κι αφού πήραν ανάμεσα από τους αργόσχολους μερικούς πονηρούς ανθρώπους μαζί τους, ξεσήκωσαν τον όχλο και προκαλούσαν θόρυβο στην πόλη. Στάθηκαν έπειτα μπροστά στην πόρτα του Iάσονα και ζητούσαν να τους φέρουν μπροστά στη λαϊκή συνέλευση της πόλης. 6 Aλλά επειδή δε βρήκαν τους ίδιους, έσυραν τον Iάσονα και μερικούς άλλους αδελφούς μπροστά στους άρχοντες της πόλης, φωνάζοντας: «Aυτοί που αναστάτωσαν την οικουμένη, ήρθαν τώρα κι εδώ! 7 Aυτούς τους έχει πάρει στο σπίτι του ο Iάσονας. Kι όλοι αυτοί ενεργούν ενάντια στους νόμους του Kαίσαρα, λέγοντας πως άλλος είναι ο βασιλιάς, ο Iησούς!» 8 Έτσι, προκάλεσαν ταραχή στο λαό και στους άρχοντες που τα άκουγαν, 9 κι αφού πήραν την κανονισμένη εγγύηση από τον Iάσονα και τους υπόλοιπους, τους άφησαν ελεύθερους.
10 Oι αδελφοί, λοιπόν, αμέσως μόλις νύχτωσε, φυγάδεψαν τον Παύλο και το Σίλα στη Bέροια. Όταν έφτασαν εκεί, πάλι στη συναγωγή των Iουδαίων πήγαν. 11 Aυτοί όμως ήταν ευγενέστεροι από τους Iουδαίους της Θεσσαλονίκης και δέχτηκαν το μήνυμα με πολλή προθυμία, κι εξέταζαν κάθε μέρα τις Γραφές για να διαπιστώσουν αν πράγματι είναι έτσι τα πράγματα. 12 Έτσι, λοιπόν, κι από αυτούς πίστεψαν πολλοί, όπως και από τις Ελληνίδες γυναίκες της υψηλής κοινωνίας και από τους άντρες όχι λίγοι.
13 Όμως οι Iουδαίοι της Θεσσαλονίκης, μόλις έμαθαν ότι και στη Bέροια κηρύχτηκε ο Λόγος του Θεού από τον Παύλο, ήρθαν κι άρχισαν να διεγείρουν κι εκεί τους όχλους. 14 Aμέσως, τότε, οι αδελφοί έστειλαν τον Παύλο ως τη θάλασσα, ενώ ο Σίλας και ο Tιμόθεος συνέχισαν να παραμένουν εκεί. 15 Στη συνέχεια, οι συνοδοί του Παύλου τον πήγαν ως την Aθήνα, κι αφού πήραν εντολή να πουν στο Σίλα και στον Tιμόθεο να έρθουν κοντά του όσο πιο γρήγορα μπορούσαν, αναχώρησαν πίσω για τη Bέροια.
Στο αρχαιοελληνικό κείμενο το απόσπασμα αυτό έχει ως εξής:
1 Διοδεύσαντες, δὲ τὴν ᾿Αμφίπολιν καὶ ᾿Απολλωνίαν ἦλθον εἰς Θεσσαλονίκην, ὅπου ἦν ἡ συναγωγὴ τῶν ᾿Ιουδαίων. 2 κατὰ δὲ τὸ εἰωθὸς τῷ Παύλῳ εἰσῆλθε πρὸς αὐτούς, καὶ ἐπὶ σάββατα τρία διελέγετο αὐτοῖς ἀπὸ τῶν γραφῶν, 3 διανοίγων καὶ παρατιθέμενος ὅτι τὸν Χριστὸν ἔδει παθεῖν καὶ ἀναστῆναι ἐκ νεκρῶν, καὶ ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός, ᾿Ιησοῦς ὃν ἐγὼ καταγγέλλω ὑμῖν. 4 καί τινες ἐξ αὐτῶν ἐπείσθησαν καὶ προσεκληρώθησαν τῷ Παύλῳ καὶ τῷ Σίλᾳ, τῶν τε σεβομένων ῾Ελλήνων πολὺ πλῆθος γυναικῶν τε τῶν πρώτων οὐκ ὀλίγαι. 5 Προσλαβόμενοι δὲ οἱ ἀπειθοῦντες ᾿Ιουδαῖοι τῶν ἀγοραίων τινὰς ἄνδρας πονηροὺς καὶ ὀχλοποιήσαντες ἐθορύβουν τὴν πόλιν, ἐπιστάντες τε τῇ οἰκίᾳ ᾿Ιάσονος ἐζήτουν αὐτοὺς ἀγαγεῖν εἰς τὸν δῆμον· 6 μὴ εὑρόντες δὲ αὐτοὺς ἔσυρον τὸν ᾿Ιάσονα καί τινας ἀδελφοὺς ἐπὶ τοὺς πολιτάρχας, βοῶντες ὅτι οἱ τὴν οἰκουμένην ἀναστατώσαντες οὗτοι καὶ ἐνθάδε πάρεισιν, 7 οὓς ὑποδέδεκται ᾿Ιάσων· καὶ οὗτοι πάντες ἀπέναντι τῶν δογμάτων Καίσαρος πράσσουσι, βασιλέα ἕτερον λέγοντες εἶναι, ᾿Ιησοῦν. 8 ἐτάραξαν δὲ τὸν ὄχλον καὶ τοὺς πολιτάρχας ἀκούοντας ταῦτα, 9 καὶ λαβόντες τὸ ἱκανὸν παρὰ τοῦ ᾿Ιάσονος καὶ τῶν λοιπῶν ἀπέλυσαν αὐτούς. 10 Οἱ δὲ ἀδελφοὶ εὐθέως διὰ τῆς νυκτὸς ἐξέπεμψαν τόν τε Παῦλον καὶ τὸν Σίλαν εἰς Βέροιαν, οἵτινες παραγενόμενοι εἰς τὴν συναγωγὴν ἀπῄεσαν τῶν ᾿Ιουδαίων. 11 οὗτοι δὲ ἦσαν εὐγενέστεροι τῶν ἐν Θεσσαλονίκῃ, οἵτινες ἐδέξαντο τὸν λόγον μετὰ πάσης προθυμίας, τὸ καθ᾿ ἡμέραν ἀνακρίνοντες τὰς γραφὰς εἰ ἔχοι ταῦτα οὕτως. 12 πολλοὶ μὲν οὖν ἐξ αὐτῶν ἐπίστευσαν, καὶ τῶν ῾Ελληνίδων γυναικῶν τῶν εὐσχημόνων καὶ ἀνδρῶν οὐκ ὀλίγοι. 13 ῾Ως δὲ ἔγνωσαν οἱ ἀπὸ τῆς Θεσσαλονίκης ᾿Ιουδαῖοι ὅτι καὶ ἐν τῇ Βεροίᾳ κατηγγέλη ὑπὸ τοῦ Παύλου ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, ἦλθον κἀκεῖ σαλεύοντες τοὺς ὄχλους. 14 εὐθέως δὲ τότε τὸν Παῦλον ἐξαπέστειλαν οἱ ἀδελφοὶ πορεύεσθαι ὡς ἐπὶ τὴν θάλασσαν· ὑπέμενον δὲ ὅ τε Σίλας καὶ ὁ Τιμόθεος ἐκεῖ. 15 οἱ δὲ καθιστῶντες τὸν Παῦλον ἤγαγον αὐτὸν ἕως ᾿Αθηνῶν, καὶ λαβόντες ἐντολὴν πρὸς τὸν Σίλαν καὶ Τιμόθεον ἵνα ὡς τάχιστα ἔλθωσι πρὸς αὐτόν, ἐξῄεσαν.

293 – 303 μ.Χ.: Η Θεσσαλονίκη πρωτεύουσα της «Macedonia Prima» δηλαδή του «πρώτου» τμήματος της Μακεδονίας. Ο Γαλέριος – σκληρός διώκτης των Χριστιανών – εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη, χτίζει συγκρότημα Ανακτόρων και πολλά άλλα δημόσια κτίρια, μεταξύ των οποίων τη γνωστή αψίδα ( Καμάρα ).
324 – 330: Ο Μέγας Κωνσταντίνος επιλέγει τη Θεσσαλονίκη ως βάση του , στον πόλεμο κατά του γαμπρού του Λικίννιου. Κατασκευάζει και τεχνητό λιμάνι για το στόλο του. Το 330, όταν πρωτεύουσα του ρωμαϊκού κράτους έγινε η Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλονίκη γίνεται «Συμβασιλεύουσα», χαρακτηρίζεται «Μεγαλούπολη» .η «οφθαλμός της Ευρώπης και κατ΄ εξοχήν της Ελλάδος».
395 – 596: Η Μακεδονία δέχεται τις επιθέσεις των Γότθων, που αποκρούει ο Θεοδόσιος ο Μέγας, χωρίζεται το ρωμαϊκό κράτος και αρχίζει η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και η Θεσσαλονίκη ανακηρύσσεται από τον Ιουστινιανό πρωτεύουσα του Ιλλυρικού.
527 – 626: Αρχίζουν οι επιδρομές των Σλάβων στη Μακεδονία. Συχνές οι πολιορκίες της Θεσσαλονίκης από Σλάβους, αλλά και Αβάρους, Πέρσες, Δραγουβίτες, Σαγουδάτες, Βελεγεζίτες, Βαϊουνίτες και Βερζίτες. Ακόμη και από Άραβες κουρσάρους.
677: Φοβερός σεισμός πλήττει τη Θεσσαλονίκη, ενώ την πολιορκούν οι Σλάβοι. Η παράδοση αναφέρει ότι την πόλη έσωσε ο Άγιος Δημήτριος.
811: Πρωτοεμφανίζεται ο βουλγαρικός κίνδυνος.
894 – 1014: Για 120 χρόνια η Μακεδονία αναστατώνεται από τον πόλεμο μεταξύ Βουλγάρων και Βυζαντίου. Οι Βούλγαροι επιδρομείς – που έφθασαν μέχρι τον Ισθμό της Κορίνθου – λεηλατούν τη Μακεδονία. Μεγάλος λιμός στη Θεσσαλονίκη το 927.
1204 – 1260: 57 χρόνια Λατινοκρατίας στη Μακεδονία, κατά τη διάρκεια ων οποίων οι Φράγκοι καταλήστευσαν τους θρησκευτικούς θησαυρούς της.
1261 – 1396: Άλλοι δύο αιώνες δοκιμασιών για τη Μακεδονία. Δοκιμασίες από τις εμφύλιες διενέξεις και τους πολέμους των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, δοκιμασίες από τις επιδρομές των Σέρβων από το βορρά και των Τούρκων – τώρα πλέον – από την Ανατολή. Το 1396 το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας έχει καταληφθεί από τους Τούρκους, ενώ ενδιάμεσα – το 1309 – είχε λεηλατηθεί για άλλη μια φορά, από τους τυχοδιώκτες της Καταλανικής Εταιρείας. Τη Θεσσαλονίκη κατέλαβαν οι Τούρκοι το 1387, για να την «επιστρέψουν» στους Έλληνες το 1403, μετά την πανωλεθρία που έπαθαν από τον Ταμερλάνο στην Άγκυρα.

Συνοψίζοντας την σύντομη ιστορία της Μακεδονίας, στα χρόνια μετά τη γέννηση του Χριστού, διαπιστώνουμε ότι οι πρόγονοι των γειτόνων μας, που επιμένουν να αυτοαποκαλούνται «Μακεδόνες» είναι σίγουρα οι Σλάβοι και θα είχαν κάποιο δίκιο αν ονομάζονταν Σλαβομακεδόνες και τη μικρή χώρα τους αποκαλούσαν Σλαβομακεδονία. Όσο κι αν ψάξουν στα βάθη των αιώνων δεν πρόκειται να βρουν «προγόνους» τους πριν από τον 6ο μ.Χ. αιώνα, που έκαναν την εμφάνισή τους οι Σλάβοι στη Μακεδονία και είναι τουλάχιστον αστείο να ισχυρίζονται ότι κατάγονται από τον Μέγα Αλέξανδρο… Ας διαβάσουν όλα τα σοβαρά λεξικά του κόσμου – π.χ. το διεθνούς φήμης λεξικό Liddel and Scott – και θα διαπιστώσουν ότι η λέξη «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» είναι ΕΛΛΗΝΙΚΗ, καθώς και το όνομα της πρωτεύουσάς τους ΣΚΟΠΙΑ, που είναι λέξη ΕΛΛΗΝΙΚΗ ( σκοπός, σκοπή, σκοπιά ). Με την ονομασία Σκοπιά μάλιστα υπάρχουν σήμερα περισσότερα από 15 τοπωνύμια στην Ελλάδα. Για την Π.Γ.Δ.Μ. ( πρώην Ο.Γ.Δ.Μ. ) θα μιλήσουμε παρακάτω. Τώρα ας συνεχίσουμε τον σύντομο ιστορικό «περίπατο» στη Μακεδονία μετά το 1430.

1430: Τον 15ο αιώνα, μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης και της Κωνσταντινούπολης ( το 1453 ) η Ελλάδα βυθίζεται στο σκοτάδι της δουλείας, της τουρκικής σκλαβιάς. Στη μακραίωνη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και συγκεκριμένα στην περίοδο από το έτος 867 μ. Χ. μέχρι το 1056 μ. Χ. βασίλεψαν 14 αυτοκράτορες της Μακεδονικής Δυναστείας. Οι Μακεδόνες αυτοί Αυτοκράτορες ήταν κατά χρονολογική σειρά οι εξής:

Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών (867-886)
Λέων Στ΄ ο Σοφός (886-912)
Κωνσταντίνος Ζ΄ ο Πορφυρογέννητος (912-919)
Ρωμανός Α΄ ο Λεκαπηνός (920-945)
Ρωμανός ο Β΄ (959-963)
Νικηφόρος Β΄ ο Φωκάς (963-969)
Ιωάννης Α΄ ο Τσιμισκής (969-976)
Βασίλειος Β΄ ο Βουλγαροκτόνος (976-1025)
Κωνσταντίνος Η΄ (1025-1028)
Ρωμανός Γ΄ ο Αργυρός (1028-1034)
Μιχαήλ Δ΄ ο Παφλαγών (1034-1041)
Μιχαήλ Ε΄ ο Καλαφάτης (1041-1042)
Κωνσταντίνος Θ΄ ο Μοναμάχος (1043-1055)
Θεοδώρα (1055-1056)

1492: Ενώ ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης συρρικνώνεται συνέχεια (μόλις φτάνει τις 6.000 κατοίκους) χιλιάδες Εβραίοι καταφεύγουν στην πόλη από την Ισπανία, μετά τους διωγμούς του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας. Είναι οι «Ασκεναζίμ» και οι «Σεφαρδίμ», που σύντομα γίνονται φορείς οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης της Θεσσαλονίκης. ( Η ανθούσα εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης έμελλε να εξοντωθεί 450 χρόνια μετά, από τους ναζί…)

Στα σκοτεινά χρόνια της Τουρκοκρατίας, ο εθνικός ελληνικός παλμός στη Μακεδονία δεν έσβησε, ούτε μειώθηκε. Αντίθετα γιγαντώθηκε. Οι αρματολοί και κλέφτες με την πλούσια δράση τους ανάγκασαν τους Τούρκους να παραχωρήσουν δικαιώματα στους υπόδουλους Μακεδόνες, ενώ τα ελληνικά σχολεία που λειτούργησαν από τα πρώτα στην Κοζάνη, Σιάτιστα, Σέρρες, Νάουσα, Βέροια, Θεσσαλονίκη, Μοναστήρι και άλλες μακεδονικές πόλεις, διέσωσαν την ελληνική γλώσσα και τη θρησκεία, όταν οι άλλοι υπόδουλοι λαοί της Βαλκανικής (Σέρβοι – Βούλγαροι – Αλβανοί ) ζούσαν στην αμάθεια. ( Στη «Μακεδονική Γλώσσα» - τη Σλαβομακεδονική δηλαδή που οι Σκοπιανοί παρουσιάζουν ως «Μακεδονική» θα αναφερθούμε παρακάτω με ενδιαφέρονται κείμενα.)
Ο Ελληνισμός της Μακεδονίας πρόσφερε πολύ αίμα και χρήμα για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, βρέθηκε δε ξεσηκωμένος το 1821, απ΄ άκρη σ΄ άκρη,. Χαλκιδική, Βέρμιο, Όλυμπος, η μαρτυρική Νάουσα… μαρτυρούν τον ξεσηκωμό αυτόν. Όμως, όταν η Νότια Ελλάδα ελευθερώθηκε, η Μακεδονία εξαιρέθηκε και χρειάστηκε να αντέξει άλλα περίπου 100 χρόνια μέχρι να αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό, με τους δύο Βαλκανικούς πολέμους.

1854: Νέος ξεσηκωμός των Μακεδόνων κατά των Τούρκων, με την ευκαιρία του Κριμαϊκού πολέμου. Η επανάσταση αποτυγχάνει, αφού Γαλλία και Αγγλία υποστήριξαν τους Τούρκους…
1878: Οι νικητές Ρώσοι επιβάλουν στην ηττημένη Τουρκία τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, που δημιουργούσε μια μεγάλη Βουλγαρία, που περιελάμβανε και ολόκληρη τη Μακεδονία. Η αδικία αυτή ξεσηκώνει και πάλι τους Έλληνες. Και ναι μεν η επανάσταση στο Λιτόχωρο και τον Κολυνδρό δεν είχε επιτυχία, η Συνθήκη του Βερολίνου όμως, που ακολούθησε, ματαίωσε την επέκταση της Βουλγαρίας στη Μακεδονία. Η όρεξη, όμως, των Βουλγάρων είχε ανοίξει. Το «Μακεδονικό Κομιτάτο» με τους ένοπλους κομιτατζήδες του – και με την ανοχή των Τούρκων- αρχίζει ύπουλο αγώνα, για τον εκσλαβισμό των Ελλήνων Μακεδόνων.
1904-1908: Η συστηματική ένοπλη αντίδραση των Ελλήνων στα σχέδια των Βουλγάρων. Αρχίζει ο «Μακεδονικός Αγώνας» - αγώνας εναντίον Τούρκων και Βουλγάρων – που διαρκεί μέχρι το κίνημα των Νεοτούρκων.
1912-1913: Ο Μακεδονικός Αγώνας υπήρξε για τους Μακεδόνες «μία καλή προπόνηση» για τους δύο Βαλκανικούς πολέμους, που απέφεραν την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
1916-1941: Η Μακεδονία έχει σημαντική συμμετοχή στους δύο Παγκόσμιους πολέμους. Στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ήταν το κυριότερο θέατρο του Ανατολικού Μετώπου, ενώ κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η Μακεδονία δέχθηκε πρώτη την επίθεση-εισβολή των ναζί και των συμμάχων τους Βουλγάρων.